Απορίες Πρετεντέρη περί της θεωρίας των δύο άκρων
του Βασίλη Λιόση
δημοσιεύτηκε στην www.efsyn.gr
Στο φύλλο της 9/10 των «ΝΕΩΝ», ο Πρετεντέρης αποφάσισε να ασχοληθεί με την προέλευση της θεωρίας των δύο άκρων. Μας πληροφορεί ότι έψαξε στην παγκόσμια βιβλιογραφία για να βρει πούθε έρχεται αλλά δεν βρήκε τίποτα. Επομένως, κατά τον Πρετεντέρη, τέτοια θεωρία δεν υφίσταται και επί της ουσίας πρόκειται για μία ελληνική ιδεολογική κατασκευή.
Στη συνέχεια, όμως, ο επιφανής δημοσιογράφος πέφτει σε μία αντίφαση. Αφού μας «αποδεικνύει» την ανυπαρξία μιας τέτοιας θεωρίας παρουσιάζοντας ως τεκμήριο την απουσία της στη διεθνή βιβλιογραφία, έπειτα φροντίζει να μας πει γιατί η θεωρία των δύο άκρων είναι υπαρκτή! Για να υποστηρίξει τη χρησιμότητά της αναφέρεται σε ιστορικά παραδείγματα. Έτσι, μνημονεύει τη Γαλλία (από τη μία μοναρχικοί, βοναπαρτιστές, εθνικιστές από την άλλη αναρχικοί, λαϊκιστές, μπλανκιστές και η Κομμούνα), τη Γερμανία του μεσοπολέμου, όπου πάντα σύμφωνα με τον Πρετεντέρη οι κομμουνιστές σφαγίαζαν κυριολεκτικά τους Ναζί, την Ισπανία, όπου Φαλαγγίτες και Λαϊκό Μέτωπο οδήγησαν από κοινού τη χώρα σε εμφύλιο κ.λπ.. Τελικά, ο Πρετεντέρης αρνείται την ύπαρξη της εν λόγω θεωρίας διαμέσου της αποδοχής της με αποτέλεσμα η λογική να έχει βγει νοκ άουτ.
Όσον αφορά τα ιστορικά παραδείγματα τα οποία επικαλείται μόνο θυμηδία μπορούν να προκαλέσουν στον αναγνώστη, εξαιρουμένων βεβαίως των οπαδών του ναζισμού και της ακροδεξιάς. Ακριβώς αυτή είναι η θεωρία των δύο άκρων! Να ταυτίζεις τον θύτη με το θύμα. Να παίρνεις ίσες αποστάσεις και να παριστάνεις τον Πόντιο Πιλάτο. Να λες πως ανάμεσα στην πρόοδο και τη συντήρηση «εγώ στέκομαι στη μέση» που, όμως, μόνο μέση δεν είναι. Ο Πόντιος Πιλάτος πήρε σαφέστατη θέση. Διότι όταν δεν τοποθετείσαι υπέρ του διωκόμενου, υπέρ αυτού που μάχεται ανιδιοτελώς για το δίκιο των ανθρώπων, υπέρ αυτού που τσακίζεται από την εξουσία με διώξεις, φυλακίσεις, βασανισμούς και δολοφονίες, τότε δεν είσαι ένας αντικειμενικός κριτής των πραγμάτων, αλλά σαφώς ταγμένος με τον δυνατό, εν προκειμένω το κεφάλαιο και το καπιταλιστικό κράτος.
Ο Πρετεντέρης, μάλιστα, γίνεται προκλητικός όταν υποστηρίζει και καταγγέλλει τον «σφαγιασμό των ναζί από τους κομμουνιστές» ενώ ταυτίζει τους ηρωικούς εκτελεσμένους Κομμουνάρους με τη γαλλική μοναρχία. Καμία αναφορά δεν κάνει στο κείμενό του για τα αίσχη των ναζί και την «τομή» που επέφεραν στην ανθρώπινη σκέψη και δράση. Για το ότι για πρώτη φορά ιδεολογικοποιήθηκε συστηματικά η κατηγοριοποίηση μεγάλων κατηγοριών ανθρώπων ανάλογα με την πολιτική τους τοποθέτηση, τη φυλετική τους προέλευση, τη σεξουαλική τους προτίμηση, τη σωματική τους αρτιότητα και για το ότι για πρώτη φορά ο ανθρώπινος θάνατος βιομηχανοποιήθηκε. Ούτε, ασφαλώς κάνει κουβέντα για το ότι αυτός ο πολιτικός βρικόλακας του ναζισμού τσακίστηκε στη Σοβιετική Ένωση με το βαρύτατο τίμημα των 25 εκατομμυρίων νεκρών. Ψιλά γράμματα για τον επιφανή αστέρα της ελληνικής δημοσιογραφίας. Εδώ δεν έχουμε απλώς τη θεωρία των δύο άκρων αλλά τη σαφή και απροκάλυπτη υποστήριξη του ενός άκρου.
Δεν γνωρίζω αν είναι έγκυρη η πληροφορία που παρέχει ο Πρετεντέρης στο αναγνωστικό κοινό περί ανύπαρκτης βιβλιογραφίας. Ενδεικτικά να πούμε μόνο πως μπορεί κάποιος να βρει τις ρίζες της θεωρίας των δύο άκρων στους φιλελεύθερους διανοητές Αλέξις Τοκβίλ και Μπενζαμέν Κονστάν οι οποίοι θεώρησαν πως η γαλλική επανάσταση στη ιακωβίνικη εκδοχή της δεν ήταν παρά η συνέχεια της μοναρχίας. Η θεωρία, επίσης, του ολοκληρωτισμού αποτέλεσε ένα σκαλοπάτι για τη θεωρία των δύο άκρων. Τυπικοί εκπρόσωποι της έννοιας του ολοκληρωτισμού υπήρξαν οι Βολίν, Άρθουρ Κέστλερ, Άρεντ Χάννα, Ανν Απλμπάουμ, Όττο Ρύλε, Αρόν Ρευμόν, Φραντς Μπορκενάου κ.ά.. Με βάση του πρεσβευτές του σχήματος του ολοκληρωτισμού υπάρχουν τα δύο άκρα τα οποία βάζουν σε κίνδυνο την ελευθερία και τη δημοκρατία.
Εντούτοις το ζήτημα δεν είναι μόνο αν υπάρχουν βιβλιογραφικές αναφορές. Μία θεωρία μπορεί να εκπορεύεται από πάνω, να εκλαϊκεύεται και να αναπαράγεται όχι μόνο από ακαδημαϊκούς αλλά και από οργανισμούς, κόμματα, ΜΜΕ και Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης. Να διατυπώνεται στην ουσία της χωρίς απαραίτητα να φέρει κάποιο συγκεκριμένο τίτλο.
Και για να λύσουμε την απορία του Πρετεντέρη ας θυμηθούμε ορισμένες πολύ ευκρινείς διατυπώσεις της θεωρίας των δύο άκρων εκτός των όσων ήδη αναφέρθηκαν.
Η ΕΕ με σειρά ψηφισμάτων έχει πρωτοστατήσει στην ταύτιση φασισμού κομμουνισμού (αντικομμουνιστικό μνημόνιο της 25ης Ιανουαρίου του 2006, συνδιάσκεψη της Πράγας τον Ιούνιο του 2008, ψήφισμα ευρωκοινοβουλίου της 2ης Απριλίου του 2009, αντικομμουνιστικό μνημόνιο του Ευρωκοινοβουλίου τον Σεπτέμβριο του 2009, έκθεση Κομισιόν στις 22 Δεκεμβρίου 2010 κ.λπ.).
Και αν ο Πρετεντέρης επιθυμεί και ιστορικές μελέτες δεν έχει παρά να διαβάσει το πόνημα του ιστορικού Davies Norman υπό τον τίτλο Η Ευρώπη σε πόλεμο, η έναρξη, οι συγκρούσεις, οι ηγέτες και το τέλος του Φασισμού, εκδ. Ιωλκός. Εκεί ο συγγραφέας προωθεί τη θεωρία των δύο άκρων μέσω της παρουσίασης του Κόκκινου Στρατού ως μία μηχανής καταπίεσης άλλων εθνοτήτων, ως αποτελούμενο από διοικητές που αδιαφορούσαν για την ανθρώπινη ζωή, ως λειτουργούντα με ασφυκτικό ζουρλομανδύα υπό το δόγμα του «προλεταριακού στρατιωτικού δόγματος» κ.ά..
Ο Πρετεντέρης τελειώνει το κείμενό του διαπιστώνοντας πως «αν οι ακροαριστεροί τσαντίζονται όταν τους ταυτίζουν με τους ακροδεξιούς ή αντιστρόφως, αυτό είναι πρόβλημά τους» και επικαλείται τον Καβάφη λέγοντας πως «βλάπτουν κι οι δυο τους τη Συρία το ίδιο». Υπάρχει, όμως, και το άλλο του Καβάφη που λέει πως «Κι αν δεν μπορείς να κάμεις τη ζωή σου όπως τη θέλεις, τούτο προσπάθησε τουλάχιστον όσο μπορείς: μην την εξευτελίζεις».
Εν τέλει, δεν υπάρχουν δύο άκρα παρά μόνον ένα. Και αυτό είναι μαύρο και οπισθοδρομικό. Από ό,τι φαίνεται κάποιοι έχουν βαλθεί να το υπηρετήσουν λυσσωδώς.