Αφγανιστάν: Η ΕΣΣΔ και η νεωτερικότητα
Η ΕΣΣΔ συνέβαλε στον εμπλουτισμό και επέκταση της νεωτερικότητας σε κοινωνίες για τις οποίες το αστικό μοντέλο δεν είχε πολλά να πει.
Θυμάμαι ότι πριν από λίγες εβδομάδες, η πρεσβεία των ΗΠΑ στην Αθήνα είχε τοποθετήσει στην “βιτρίνα” της, ένα σύμβολο της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας, φαρδύ-πλατύ. Εκστασιάστηκεμ ομολογημένα ή ανομολόγητα, ο εγχώριος δικαιωματισμός , τότε: “Αυτή είναι χώρα”, “Αυτός είναι πρόεδρος”.
Πιο παλιά, το άλλο πρότυπό μας από καιρού εις καιρόν, ο πρόεδρος της Γαλλίας είχε φωτογραφηθεί σε ένα περιοδικό για ομοφυλόφιλους. Μα τι ρηξικέλευθο…
Καθώς η Δύση λοιπόν παλεύει με σημαίες, ενώ σίγουρα σκηνοθετεί τον πρώτο “gender fluid” ηγέτη κράτους και όσο πασχίζει να ελέγξει τις “μπερμπαντιές” των ετεροφυλόφιλων ανδρών, όπως τα αγγίγματα κάτω από τα τραπέζια κτλ., “κλαίει” για τις γυναίκες του Αφγανιστάν και μάλιστα διαπραταξιακώς και διεθνώς. Βεβαίως, οι μεν τις θέλουν στην Δύση, ενώ οι δε, στην Τουρκία το πολύ. Ωστόσο όλοι συγκινούνται για αυτές τις γυναίκες που θα φορέσουν μπούρκα.
Φυσικά, τίθενται μια σειρά ερωτημάτων: πώς γίνεται και κατά την διάρκεια αυτών των είκοσι χρόνων και μάλιστα από πολύ νωρίς, οι περισσότερες γυναίκες την φορούσαν κανονικότατα; Πώς γίνεται ακόμα περισσότερο, εδώ και τρία χρόνια επισήμως (πολύ περισσότερα ανεπισήμως) οι ΗΠΑ να διαπραγματεύονται την μετάβαση της εξουσίας σε εκείνους που “θα ξαναφορέσουν την μπούρκα” στις γυναίκες, ήτοι στους Ταλιμπάν; Γιατί κανένα δυτικό κράτος δεν διαφώνησε και σχεδόν κανένα κίνημα ή συλλογικότητα δεν μίλησε;
Επιπλέον, τι απέγινε εκείνη η απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ βάσει της οποίας έγινε η εισβολή στο Αφγανιστάν το 2001 και η οποία επέβαλε μια σειρά υποχρεώσεων στις επεμβαίνουσες δυνάμεις; Πότε οι ΗΠΑ αποφάσισαν ότι δεν τους ενδιέφερε η κρατική ανοικοδόμηση στο Αφγανιστάνμ αλλά μόνο τα εθνικά τους συμφέροντα και ότι τα τελευταία δεν συμπεριλαμβάνουν τον αφγανικό λαό; Και κυρίως, αν ο στόχος ήταν να συλληφθούν οι εγκέφαλοι της 11ης Σεπτεμβρίου, τι έκαναν οι ΗΠΑ στο Αφγανιστάν, αφού ο Οσάμα Μπιν Λάντεν σχεδόν άμεσα κατέφυγε στο Πακιστάν;Πόσα δισεκατομμύρια σπαταλήθηκαν από την κοινή αμερικανο-αφγανική, διεφθαρμένη δομή; Γιατί οι ΗΠΑ διαμόρφωσαν εν γνώσει τους έναν ανεπαρκή και κυρίως προσαρμοσμένο στις ανάγκες της Ουάσιγκτον στρατό;
Εν τω μεταξύ, τα πλήθη συνωστίζονται στις πύλες του αεροδρομίου που θα τα πάρει μακριά από την πατρίδα τους, όπως περίπου έναν μήνα πριν αναζητούσαν τους καλύτερους διακινητές προς Τουρκία και κατόπιν προς την Δύση, ενώ ο διοικητής της CIA συντονίζεται με τον ηγέτη των Ταλιμπάν, όπως έκαναν και παλαιότερα οι αντίστοιχοί τους. Για την ακρίβεια πριν από σαράντα χρόνια.
Προκειμένου να καλύψει την αποτυχία και τον κυνισμό των ΗΠΑ, ο δυτικός άνθρωπος της εποχής μας βεβαίως έχει πάντα μια εξήγηση για όλα αυτά: “Το Αφγανιστάν δεν μπορούσε να αντέξει τις προοδευτικές μεταρρυθμίσεις τις οποίες εισήγαγαν οι ΗΠΑ”. “Οι Αφγανοί δεν έχουν εθνική συνείδηση”. “ Η πλειοψηφία του λαού θέλει Ταλιμπάν, τι να κάνουμε;”
Φυσικά, όταν από το επιμέρους προσπαθεί να πάει κανείς στο γενικό, θα αναπαράγει πάντα τέτοιες ευκολίες και στρεβλώσεις.
Ελάχιστοι, ακόμα και στην συνέντευξη τύπου των Ταλιμπάν αλλά και πολύ παλαιότερα, έθεσαν ερωτήματα για την οικονομική κα παραγωγική πολιτική στο Αφγανιστάν. Για την ιδιοκτησία της γης, για την διανομή του πλούτου της χώρας, για την ανάγκη βιομηχανικής πολιτικής, για το πολιτειακό και πολιτικό μοντέλο, για την εξωτερική και εσωτερική αυτοδιάθεσή της, για τα εργατικά και κοινωνικά δικαιώματα ή έστω εν γένει για τα ατομικά δικαιώματα. Δηλαδή για όλα εκείνα τα οποία διαμορφώνουν το πλαίσιο εντός του οποίου εξελίσσονται και τα δικαιώματα των γυναικών, όχι με απολύτως συγχρονισμένο τρόπο, αλλά σίγουρα σε μια διαλεκτική σχέση.
Και όμως, δεν ήταν πάντα έτσι. Στην διόλου φιλική προς την ΕΣΣΔ (η οποία παρενέβη όχι κατόπιν εισβολής φυσικά αλλά κατόπιν επανειλημμένων νομίμων αιτημάτων, από την νόμιμη κυβέρνηση) βιβλιογραφία, αναφέρεται ότι η τελευταία είχε εγκαταστήσει περί τους 15.000 συμβούλους, εκ των οποίων τουλάχιστον οι μισοί ασχολούνταν με την βιομηχανία, την παιδεία, την υγεία, την κρατική συγκρότηση κτλ., χωρίς μάλιστα να πηγαινοφέρνουν βαλίτσες εκατομμυρίων από το εμπόριο ναρκωτικών, όπως συνέβαινε επί αμερικανικής παρουσίας.
Μια σειρά ενώσεων αυτού που σήμερα περιγράφουμε ως κοινωνία των πολιτών, συγκροτήθηκαν εν μέσω πολέμου, ενώ δεκάδες τεχνικά έργα και έργα υποδομών, μαζί με εμπορικές συμφωνίες ολοκληρώνονταν. Σε αυτό το πλαίσιο και βάσει δυτικών πηγών, σχεδόν 50.000 νέες και νέοι Αφγανές και Αφγανοί σπούδαζαν δωρεάν στην ΕΣΣΔ, πέραν της επέκτασης του σχολικού περιβάλλοντος σε όλες τις περιοχές στις οποίες ήταν εφικτό, δεδομένης της σύγκρουσης που βρισκόταν σε εξέλιξη. Επιπλέον, παρά την προσπάθεια συγκρότησης ενός ισχυρού κράτους, το σοβιετικό μοντέλο στο Αφγανιστάν έδωσε υψηλότατο βαθμό αυτονομίας σε κάθε εθνοτική ομάδα, ενώ στο πλαίσιο του προγράμματος εθνικής συμφιλίωσης, κυβερνητικές θέσεις προτάθηκαν σε όλες τις πολιτικές δυνάμεις.1
Βεβαίως, όλες οι αλλαγές αυτές, για την τότε πολιτισμένη Δύση και τους συμμάχους της ήταν από αδιάφορες έως πηγές ατίμωσης των ανθρώπων στο Αφγανιστάν. Πράγματι, ένα μεγάλο μέρος του αφγανικού πληθυσμού στεκόταν για διαφόρους λόγους απέναντι. Αλλά το πόσο και το ποιοι παραμένει άγνωστο. Έχουμε ωστόσο μια ένδειξη, η οποία άλλα δείχνει από τα γνωστά περί αντιδημοφιλούς σοβιετικού συστήματος στο Αφγανιστάν: σε δημοσκόπηση η οποία διεξήχθη στην περιοχή της Καμπούλ από τους Financial Times το 2008, προέκυψε ότι ο κομμουνιστής πρώην πρόεδρος Μοχάμαντ Νατζιμπουλάχ, αποτελεί τον δημοφιλέστερο ηγέτη. Αυτός που διέγραψε ακόμα και στο όνομά του την θεοκρατική κατάληξή του, χωρίς ωστόσο ποτέ να αρνηθεί την πίστη του και την πατρίδα του.
Παρεμπιπτόντως, θα δυσκολευτεί κανείς ακόμα και σε εκθέσεις οι οποίες συντάχθηκαν για το Κογκρέσσο των ΗΠΑ να εντοπίσει έστω και ένα μικρό μέρος από το είδος της βοήθειας και των προοδευτικών αλλαγών οι οποίες είχαν υλοποιηθεί κατά την σοβιετική περίοδο του Αφγανιστάν.2
Και επιπλέον, από πότε στην ιστορία και μάλιστα έτσι όπως “εμείς οι Δυτικοί” την αναγιγνώσκουμε, την γράφουμε και την ερμηνεύουμε πρέπει να διεξάγεται γκάλοπ πριν από οποιαδήποτε σημαντική αλλαγή υπέρ της απελευθέρωσης των ανθρώπων; Μέτρησε κανείς τι πίστευαν οι μάζες των φτωχών αγροτών στα διαφορετικά στάδια της Γαλλικής Επανάστασης ή των διαφόρων άλλων επαναστατικών γεγονότων ανά τους αιώνες;
Δεν είναι καθόλου ασήμαντες οι πλειοψηφίες. Πρέπει πάντα να λαμβάνονται υπόψιν – εφόσον όντως τις γνωρίζουμε. Άλλο είναι αυτό και άλλο να κρίνουμε την πλειοψηφία για κάθε θέμα ως τέτοια και μόνο, χωρίς να εξετάζουμε σε τι αντιδρά ή τι υποστηρίζει και γιατί.
Αλλά αν θέλουμε επιπλέον να μιλήσουμε και για πλειοψηφίες στο Αφγανιστάν (όπως και αλλού βεβαίως) καλό είναι να σκεφτούμε το εξής: το σοβιετικό μοντέλο άντεξε στο Αφγανιστάν τρία χρόνια αφότου η ΕΣΣΔ είχε αποχωρήσει και είχε πια καταρρεύσει η ίδια και έπεσε μόνο διότι η κλίκα του Γιέλτσιν έκοψε κάθε βοήθεια ακόμα και στο επίπεδο των καυσίμων προς την αφγανική κυβέρνηση, ενώ μάλιστα διαπραγματευόταν με τους μουτζαχεντίν.3
Ο λαός του Αφγανιστάν και η κυβέρνησή του πολέμησαν απέναντι στην υπερδύναμη των ΗΠΑ και στο Πακιστάν, αντέχοντας, μέχρι του σημείου κατά το οποίο στραγγαλίστηκαν από το σύνολο της διεθνούς κοινότητας. Ο (πρώην πλέον) πρόεδρος Γάνι έκλεψε το κρατικό θησαυροφυλάκιο και το έβαλε στα πόδια.
Σαφώς, η σοβιετική παρέμβαση έχει αρκετές μελανές σελίδες. Και τελικά απέτυχε επίσης. Ωστόσο ακόμα και έτσι αποδεικνύει ότι η υπόθεση εργασίας πως το Αφγανιστάν και ο λαός του είναι ανώριμος να έχει ενιαίο κράτος, εθνική συνείδηση, βιομηχανία, υποδομές, πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα είναι τυπική της ρατσιστικής εκδοχής του καπιταλιστικού, δυτικού τρόπου σκέψης: αφού καταστρέψουμε μια κοινωνία, μετά την βάζουμε να μας υπηρετήσει. Εν τω μεταξύ, αν κάτι “στραβώσει” και δεν μετατραπεί σε έναν δικαιωματικό και καπιταλιστικό παράδεισο, πλήρως προσαρτημένο στα συμφέροντα κατά βάση των ΗΠΑ, ανακαλύπτουμε ότι πρόκειται για καθυστερημένους λαούς, άξιους της μοίρας τους.
Το παρόν άρθρο ωστόσο δεν είναι ιστορικό και ούτε θα μπορούσε να είναι. Αφορά το μέλλον. Η ΕΣΣΔ και κυρίως το κομμουνιστικό κίνημα διεθνώς συνέβαλε στον εμπλουτισμό και επέκταση της νεωτερικότητας σε κοινωνίες για τις οποίες το αστικό μοντέλο δεν είχε πολλά να πει.
Η ήττα της νεωτερικότητας μέσα από την υποχώρηση του σοσιαλισμού αλλά τελικά και του φιλελευθερισμού έχει ανοίξει τον δρόμο διάπλατα για την σύγκρουση μεταξύ μετανεωτερικών πλουσίων και των μισθοφόρων τους παντός είδους από την μια και προνεωτερικών (ιδεολογικά) συλλογικοτήτων από την άλλη. Όσο και αν προσπαθήσουν οι πρώτοι να διαφύγουν και να οχυρωθούν, τελικά θα πνιγούν. Όπως οι άνθρωποι χρειάζονται νόημα στις ζωές τους, έτσι και οι λαοί χρειάζονται στρατεύσεις, οι οποίες να συγκινούν τα πλέον δυναμικά τμήματά τους.
Ο αφγανικός λαός έχει μια τεράστια ανηφόρα μπροστά του και ελάχιστους πραγματικούς συμμάχους. Όχι μόνο ή κυρίως επειδή τα δικαιώματα των γυναικών θα παραβιάζονται (παρά την προφανή σημασία αυτού), αλλά επειδή οι Ταλιμπάν δεν διαθέτουν όπως μέχρι τώρα έχει φανεί, κανένα σχέδιο για την πνευματική, οικονομική, πολιτιστική και πολιτική αναβάθμιση του λαού του Αφγανιστάν συνολικά. Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσονται όλα τα επιμέρους δικαιώματα. Όλως τυχαίως όμως για το πλαίσιο αυτό δεν μιλάει κανείς. Εξ ου και ο λαός του Αφγανιστάν, όπως και τόσοι άλλοι θα αναγκαστεί να στοχαστεί πάνω στο παρελθόν του και στο ποιων το παράδειγμα, με όλες τις αδυναμίες του, μπορεί και πρέπει να μιμηθεί.
1Naseem Rizvi, SOVIETIZATION OF AFGHAN SOCIETY, (1988), 12(1) , Strategic Studies (1988), στις σελ. 78-100
2Kenneth Katzman, Clayton Thomas, Afghanistan: Post-Taliban Governance, Security, and U.S. Policy, Congressional Research Service, (13 Δεκεμβρίου, 2017)