Μέχρι να έρθει ο Daniel και να πλημμυρίσει ολόκληρος ο Παλαμάς Καρδίτσας, λόγω του σπασίματος του φράγματος σε κομβικό σημείο που σμίγουν παραπόταμοι του Πηνειού, η συζήτηση για το ποιος και πώς παρακολουθεί τη στάθμη των ποταμών στην Ελλάδα, γινόταν σπάνια.

Έπρεπε τα μάτια Πολιτείας και κατοίκων, να καρφωθούν επί πέντε ημέρες στη στάθμη του Πηνειού, -η οποία ξεπέρασε το ψυχολογικό όριο των 6 μέτρων στη Λάρισα- με μια τεράστια αγωνία για τον αν τελικά το ποτάμι θα πλημμύριζε την πόλη, για να αρχίσουν να αναρωτιούνται οι πολίτες, αν υπάρχει κάποια πρόβλεψη για αυτό το νευραλγικό θέμα.

Τελικά, ο Πηνειός υπερχείλισε σε διάφορα σημεία του και έφτασε στο σημείο να κόψει και την Εθνική Οδό στα δύο για τρεις ημέρες.  

Δεν πρόλαβαν να περάσουν 20 μέρες και στην κακοκαιρία Elias, κάτοικοι και Πολιτεία κοιτούσαν με αγωνία τη στάθμη ενός άλλου ποταμού, του Σπερχειού, στο ύψος της Λαμίας και πιο συγκεκριμένα στο χωριό Κόμμα, το οποίο μάλιστα εκκενώθηκε προληπτικά, υπό την απειλή της υπερχείλισης του ποταμού.

Ποιος είναι όμως ο υπεύθυνος φορέας για να μετράει τη στάθμη των ποταμών στη χώρα μας; Χτυπάει κάποιο προειδοποιητικό καμπανάκι στον μηχανισμό της Πολιτείας πριν ή κατά τη διάρκεια των κακοκαιριών;

Πώς, από ποιους και με τι τρόπο μετριέται η στάθμη των ποταμών;

Η στάθμη, η ταχύτητα των νερών αλλά και η παροχή του νερού σε ποταμούς, χειμάρρους και ορισμένες λίμνες, παρακολουθείται από το υδρομετρικό δίκτυο του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας.

Στις μετρήσεις συμμετέχουν κι άλλοι φορείς και οργανισμοί. Όσον αφορά σε αυτές που γίνονται με πιο συστηματικό τρόπο, πραγματοποιούνται από τους υδρομετρητές (κατά κύριο λόγο συνταξιούχους ή αγρότες) έναντι κάποιας αμοιβής. Οι υδρομετρητές μετρούν τη στάθμη με υδρόμετρα (με χειροκίνητο τρόπο δηλαδή) . Υπάρχουν και κάποιοι υδρομετρητικοί σταθμοί οι οποίοι λειτουργούν με τηλεμετρία, δηλαδή με αυτόματη παρακολούθηση της στάθμης των ποταμών. Υπεύθυνος για όλα τα παραπάνω είναι ο ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ (Ελληνικός Γεωργικός Οργανισμός Δήμητρα).

Τα δεδομένα που προκύπτουν από τον ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ, αξιοποιούνται;

«Όχι» είναι η σύντομη απάντηση. Τα δεδομένα δεν αξιοποιούνται ούτε επιχειρησιακά για τη δημιουργία κάποιου πλάνου πριν ή κατά τη διάρκεια μιας κακοκαιρίας.

Το υπάρχον εργαλείο πρόβλεψης κινδύνου πλημμυρών, είναι οι χάρτες κινδύνου πλημμύρας, το οποίο όμως είναι κάτι διαφορετικό. Οι συγκεκριμένες χάρτες επικαιροποιούται κάθε έξι χρόνια. Ο καινούργιος θα κατατεθεί στο τέλος Νοεμβρίου και έχει λάβει υπόψιν του τα στοιχεία της προηγούμενης κακοκαιρίας, ΙΑΝΟΣ.

Αναξιοποίητα τα δεδομένα των σταθμών του ΕΛΚΕΘΕ

Μετρήσεις κάνει όμως και το ΕΛΚΕΘΕ. O Ηλίας Δημητρίου, ερευνητής στο ΕΛΚΕΘΕ και επιστημονικός υπεύθυνος του προγράμματος παρακολούθησης των ελληνικών ποταμών στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής οδηγίας – 2000/60, για τα ύδατα στην Ελλάδα, σημειώνει πως το ΕΛΚΕΘΕ διαθέτει ένα δίκτυο 50 αυτόματων σταθμών, οι οποίοι καταγράφουν την ποσότητα και την ποιότητα νερού στα ποτάμια, σε σχεδόν πραγματικό χρόνο (κάθε ώρα). Οι παραπάνω μετρήσεις είναι για δημόσια χρήση και αναρτημένες στον ιστότοπο https://hydro-stations.hcmr.gr.

Το συγκεκριμένο δίκτυο βρίσκεται σε ερευνητικό στάδιο και δεν εντάσσεται ακόμη σε κάποιον επιχειρησιακό σχεδιασμό. Μπορεί όμως να καταστεί ένα εργαλείο πολύ χρήσιμο στην πρόβλεψη και διαχείριση των πλημμυρών.

«Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια μιας κρίσης, μπορούμε από τις μετρήσεις αυτών των σταθμών, να εκτιμήσουμε σε πόση ώρα θα φτάνει το πλημμυρικό κύμα από τα ορεινά στα πεδινά. Τα ερευνητικά εργαλεία που χρησιμοποιούμε, εξελίσσονται ραγδαία τα τελευταία χρόνια και μπορούν πλέον να χρησιμοποιηθούν άμεσα για την έγκαιρη προειδοποίηση και την καλύτερη αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών που σχετίζονται με τα νερά» εξηγεί ο κ. Δημητρίου. Ένα παράδειγμα είναι τα προγνωστικά υδρομετεωρολογικά μοντέλα του Αστεροσκοπείου (πχ http://meteo.hcmr.gr/) που προς το παρόν εστιάζουν σε συγκεκριμένες περιοχές (πχ ποταμούς Σπερχειό και Ευρώτα), αλλά θα μπορούσαν να επεκταθούν και αλλού.

Υπάρχουν επίσης κάποιοι δήμοι, όπως ο Δήμος Τρικκαίων, ο οποίος διασχίζεται από τον Ληθαίο ποταμό, οι οποίοι έχουν χρηματοδοτήσει τμήμα αυτής της ερευνητικής υποδομής και παρακολουθούν τα δεδομένα με προσοχή. Το συγκεκριμένο δίκτυο αυτόματων σταθμών γνωρίζουμε ότι συμβουλεύονταν και την ώρα της κακοκαιρίας DANIEL, στελέχη στη περιφέρεια της Θεσσαλίας, όταν ξεκίνησε να ανεβαίνει η στάθμη του Πηνειού και άρχισαν τα πλημμυρικά φαινόμενα» αναφέρει σε αυτό το σημείο ο κ. Δημητρίου.  

Οι αναξιοποίητες μετρήσεις και η ανάγκη για συνεργασία όλων των φορέων

Την έλλειψη αξιοποίησης των δεδομένων τονίζει και ίδιος ο Ευάγγελος Χατζηγιαννάκης, Διευθυντής Ερευνών στον ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ. «Υπάρχει υψηλή γνώση στην Ελλάδα σε αυτό το ζήτημα, αλλά είναι κατακερματισμένη» αναφέρει χαρακτηριστικά και προσθέτει: «Αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει καν ένα ενιαίο μητρώο των σταθμών που λειτουργούν για τις υδρομετρήσεις (στάθμη-διατομή-ταχύτητα-παροχή) των ποταμών. Κάποιοι μετρητικοί σταθμοί συνεχούς παρακολούθησης στάθμης ή στάθμης ταχύτητας «τρέχουν» από το ΕΛΚΕΘΕ, κάποιοι από τον ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ και άλλοι λειτουργούν στο πλαίσιο ερευνητικών προγραμμάτων που αναπτύσσουν τα Πανεπιστήμια ή οι Περιφέρειες. Το αποτέλεσμα είναι η απουσία ενός συνολικού συντονισμού».  

Ο διευθυντής ερευνών του ΕΛΓΟ αναφέρει σε αυτό το σημείο πως το δίκτυο των σταθμών συνεχούς παρακολούθησης χρειάζεται ενίσχυση. Σήμερα ο ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ δια μέσου του Εθνικού Δικτύου Παρακολούθησης Υδάτων κάνει μηνιαίες υδρομετρήσεις σε 60 θέσεις μεγάλων ποταμών, με την προοπτική την νέα περίοδο (2024-2029) να γίνουν 80. Σε πέντε (5) από αυτές τις θέσεις οι παρατηρήσεις γίνονται αυτόματα, δίνοντας άμεσα συνεχή δεδομένα. Υπάρχει σχεδιασμός την νέα περίοδο αυτές οι θέσεις της συνεχούς παρακολούθησης των ποταμώννα γίνουν 12-15.

Σε κάθε περίπτωση, σύμφωνα με τον κ. Χατζηγιαννάκη, είναι πια απαραίτητο «ένα νομικό πλαίσιο που θα ρυθμίζει την άμεση συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων φορέων με στόχο τη συστηματική και ενιαία παρακολούθηση των νερών στην Ελλάδα. Τα εν λόγω δεδομένα θα μπορούσαν στη συνέχεια να αξιοποιούνται με επιχειρησιακό τρόπο από τους υδρολόγους έτσι ώστε, σε συνδυασμό με τις προβλέψεις των μετεωρολόγων, να δημιουργούνται δυναμικά μοντέλα πρόβλεψης πλημμύρας. Τα δυναμικά μοντέλα, βοηθήσουν την ώρα της εξέλιξης ενός φαινομένου, να έχουμε υπεύθυνες αποφάσεις, από τους ανθρώπους που γνωρίζουν τα δεδομένα, για το που πρέπει για παράδειγμα να γίνει μια παρέμβαση σε ένα ανάχωμα ή όχι».