Γιατί ο Ερντογάν κόβει τις γέφυρες με το Ισραήλ

Του Κώστα Ράπτη

Η ακροβατική πολιτική των σχετικά ίσων αποστάσεων και των χαμηλών τόνων έναντι του Ισραήλ μόλις τελείωσε. Με την σημερινή ομιλία στην κοινοβουλευτική ομάδα του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP), ο Ταγίπ Ερντογάν κόβει τις γέφυρες με το εβραϊκό κράτος, μετά από έναν ολόκληρο χρόνο που είχε αφιερώσει στην προσπάθεια τουρκο-ισραηλινής επαναπροσέγγισης.

Η προσπάθεια αυτή, που πρώτο χαρακτηριστικό σταθμό της είχε την επίσκεψη του προέδρου του Ισραήλ Ισαάκ Χέρτσογκ στην Τουρκία και κορύφωσή της την ιδιαίτερη συνάντηση του Ερντογάν με τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Βενιαμίν Νετανιάχου στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών τον περασμένο μήνα, εξηγεί και το γιατί ο ισχυρός άνδρας της Άγκυρας αντέδρασε στη νέα ανάφλεξη του Μεσανατολικού από τις 7 Οκτωβρίου και εξής με... ασυνήθιστη για τον ίδιο μετριοπάθεια.

Ωστόσο πλέον ο Τούρκος πρόεδρος καταγγέλλει το εβραϊκό κράτος για πράξεις που αντιστοιχούν σε πνεύμα "δολοφόνων και ψυχικά ασθενών", υποστηρίζει ότι "η Χαμάς δεν είναι τρομοκρατική οργάνωση, αλλά εθνικοαπελευθερωτική" και ακόμη ότι το Τελ Αβίβ "εκμεταλλεύτηκε τις καλές προθέσεις της Τουρκίας απέναντί του" - εξ ου και ακυρώνεται η επίσημη επίσκεψή του στο Ισραήλ, η οποία ήταν προγραμματισμένη για αργότερα μέσα στο φθινόπωρο.

Αιχμές επεφύλαξε ο πρόεδρος της Τουρκίας και για τη Δύση, η οποία, όπως είπε, μπορεί να νιώθει ότι χρωστάει κάτι στο εβραϊκό κράτος, αλλά αυτό δεν ισχύει για την Τουρκία. Προειδοποίησε δε το Ισραήλ ότι δεν θα επιτύχει ρίχνοντας βόμβες σε παιδιά "ασχέτως του αν έχει πίσω του τις ΗΠΑ ή όχι".

Τι εξηγεί τη μεταστροφή Ερντογάν; Οπωσδήποτε οι διαθέσεις της εγχώριας κοινής γνώμης, οι πιέσεις από μέρους των εκτός ΑΚΡ τάσεων του τουρκικού πολιτικού Ισλάμ, αλλά και η στάση του συμπολιτευόμενου Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης, ο ηγέτης του οποίου Ντεβλέτ Μπαχτσελί ούτε λίγο ούτε πολύ ζητά ένοπλη επέμβαση της Τουρκίας για την ανακούφιση της πολιορκούμενης Λωρίδας της Γάζας.

Άδιευκρίνιστο είναι το αν μεταξύ Μπαχτσελί και Ερντογάν έχει συμφωνηθεί ένα παιχνίδι κατανομής ρόλων ή η μέχρι τώρα απόκλισή τους ήταν περισσότερο αυθεντική. Γεγονός παραμένει, πάντως, ότι ο Ερντογάν φιλοδοξούσε να παίξει μεσολαβητικό ρόλο στη σύγκρουση, αλλά όσο η πόρτα της διαπραγμάτευσης παραμένει κλειστή, η δυναμική των πραγμάτων τον οδηγεί σε μια θέση περισσότερο αντιπαραθετική προς το Ισραήλ.

Αυτό ακριβώς ισχύει και για τον ηγέτη της Ρωσίας Βλαντίμιρ Πούτιν, ο οποίος, διόλου τυχαία, είχε την Τρίτη τηλεφωνική επικοινωνία με τον Τούρκο ομόλογό του, διαπιστώνοντας την "ταύτιση απόψεών" τους στο μεσανατολικό ζήτημα. Η επικοινωνία αυτή ήταν και μια ευκαιρία για τους δύο άνδρες να διαπιστώσουν ότι η στάση της Δύσης ενθαρρύνει την επιδείνωση της κατάστασης.

Υπενθυμίζεται ότι ο ηγέτης της γείτονος είχε και κατά το παρελθόν αναλάβει το 2008 μεσολαβητικό ρόλο μεταξύ του Ισραήλ και της Συρίας του Άσαντ για την εξομάλυνση των σχέσεών τους (η αποτυχία αυτής της προσπάθειας θεωρείται και ο κύριος λόγος που ο Ερντογάν εξεμάνη κατά του Ισραήλ από το Φόρουμ του Νταβός του 2009 και μετά). Επίσης έχει δραστηριοποιηθεί για την ενδοπαλαιστινιακή εθνική συμφιλίωση, φιλοξενώντας τον περασμένο Ιούλιο την δίχως προηγούμενο συνάντηση του ηγέτη της Χαμάς Ισμαήλ Χανίγιε με τον πρόεδρο της Παλαιστινιακής Αρχής Μαχμούντ Αμπάς.

Ο Χανίγιε έδρευε στην Κωνσταντινούπολη όταν η Χαμάς εξαπέλυσε τις επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου και του ζητήθηκε διακριτικά, όπως και από άλλα στελέχη της παλαιστινιακής ισλαμιστικής οργάνωσης, να αποχωρήσει "για λόγους ασφαλείας". Εγκαταστάθηκε έκτοτε στο Κατάρ, που από κοινού με την Τουρκία λειτουργεί πολλά χρόνια τώρα ως μεγάλος προστάτης των προερχόμενων από τη Μουσουλμανική Αδελφότητα κατά τόπους κινημάτων.  Παρόλα αυτά, ο Χανίγιε δεν παύει να είναι συνομιλητής της Άγκυρας, καθώς στο ενδιάμεσο διάστημα είχε τηλεφωνικές συνομιλίες με τον Ερντογάν και τον επικεφαλής της τουρκικής διπλωματίας Χακάν Φιντάν.

Ο Φιντάν, σημειωτέον, πραγματοποιεί περιοδεία στο Κατάρ και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, σε αναζήτηση δυνατοτήτων μεσολαβητικής παρεμβολής στο ζήτημα της Λωρίδας της Γάζας, καταρχάς για το ζήτημα των ομήρων που κρατά η Χαμάς. Είναι αξιοπρόσεκτο ότι το Κατάρ, που φιλοξενεί την ηγεσία της Χαμάς, ουδέποτε έπαψε να αποτελεί συνομιλητή της Δύσης, μάλιστα συνετέλεσε, μαζί με την Αίγυπτο και τον Ερυθρό Σταυρό, στην απελευθέρωση τεσσάρων ομήρων μέχρι τώρα.

Δύο ακόμη παράγοντες οι οποίοι πιθανότατα επιδρούν στον σχεδιασμό του Ερντογάν είναι αφενός η ανάγκη να μην αφεθεί εξολοκλήρου στο Ιράν η "εκπροσώπηση" της οργισμένης μεσανατολικής γνώμης και αφετέρου τα αρνητικά αντανακλαστικά που οπωσδήποτε προκαλεί στην Άγκυρα η δραστηριοποίηση του Γάλλου προέδρου Εμανουέλ Μακρόν, ο οποίος από ισραηλινού εδάφους πρότεινε χθες αιφνιδίως τη δημιουργία διεθνούς συνασπισμού (περισσότερο πολιτικο-οικονομικού, όπως διευκρίνισε εκ των υστέρων το Παρίσι στους αρκετούς απορούντες) εναντίον της Χαμάς, κατά το πρότυπο αυτού που υπάρχει εναντίον του "Ισλαμικού Κράτους".

Αν και η απλούστερη εξήγηση είναι και η πιθανότερη: η επιχειρούμενη σε κοινή θέα εθνοκάθαρση της Λωρίδας της Γάζας μέσα από μια τεράστια ανθρωπιστική καταστροφή ξεπερνά το όριο αντοχής της κοινής γνώμης και των κυβερνήσεων στο μεγαλύτερο τμήμα του κόσμου - πλην του ευρω-αμερικανικού με τις περίτεχνες εκλογικεύσεις του.