«Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι κανένας από τους εχθρούς μας δεν έχει πραγματικά και ολοκληρωτικά ηττηθεί και εκδιωχθεί από την Αφρική. Οι φασίστες – αποικιοκράτες Πορτογάλοι συνεχίζουν να σφαγιάζουν τους λαούς μας στη Γουινέα, την Αγκόλα και τη Μοζαμβίκη. Οι φασίστες – ρατσιστές της Νότιας Αφρικής ενισχύουν καθημερινά τον απεχθή μηχανισμό του απαρτχάιντ. Οι Βέλγοι αποικιοκράτες επέστρεψαν στο Κονγκό, από το οποίο είχαν εκδιωχθεί. Οι Βρετανοί ιμπεριαλιστές και αποικιοκράτες χρησιμοποιούν κάθε τύπο φαντασίας και κυνισμού προσπαθώντας να διατηρήσουν την πλήρη κυριαρχία τους στην Ανατολική Αφρική και την οικονομική κυριαρχία τους στις αποικίες της Δυτικής Αφρικής. Οι Γάλλοι ιμπεριαλιστές και αποικιοκράτες σκοτώνουν ανυπεράσπιστους ανθρώπους στην Αλγερία, δοκιμάζουν ατομικές βόμβες σε αφρικανικό έδαφος, προσπαθούν να δημιουργήσουν έναν νέο γεωγραφικό, ιστορικό και τεχνικό παραλογισμό, τη “γαλλική επαρχία” της Σαχάρας- και αυξάνουν διαρκώς την οικονομική τους κυριαρχία επί πολλών εκ των αφρικανικών μας λαών. Οι Αμερικανοί ιμπεριαλιστές βγαίνουν από τη σκιά και, έκπληκτοι από την αδυναμία των εταίρων τους, επιδιώκουν να τους αντικαταστήσουν παντού, με διάφορους βαθμούς παρέμβασης.» Αμιλκαρ Καμπραλ, 1966.
Όταν το περιοδικό Παγκόσμιας Ιστορίας του BBC (World History Magazine) ζήτησε, το 2020, από χιλιάδες ιστορικούς να αποφασίσουν ποιοι ήταν οι μεγαλύτεροι ηγέτες στην ανθρώπινη ιστορία, η Δύση εμφανίστηκε μετά την τρίτη θέση. Πρώτος ήταν ο δημιουργός της αυτοκρατορίας των Σιχ, μαχαραγιάς Ραντζίτ Σινγκ. Και δεύτερος, ο παναφρικανιστής αντάρτης Αμιλκαρ Καμπραλ, που δολοφονήθηκε πριν ακριβώς 50 χρόνια.
«Υπάρχουν δύο εναλλακτικές: είτε να αποδεχθούμε την πραγματικότητα ενός αγώνα κατά του ιμπεριαλισμού που ενδιαφέρει τους πάντες, είτε να την αρνηθούμε. Αν, όπως καταδεικνύουν όλα, ο ιμπεριαλισμός υπάρχει και προσπαθεί να κυριαρχήσει στην εργατική τάξη των προηγμένων κρατών και, ταυτόχρονα, να στραγγαλίσει τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα σε όλες τις υπανάπτυκτες χώρες, τότε υπάρχει μόνο ένας εχθρός εναντίον του οποίου πολεμάμε. Αν πολεμάμε όλοι μαζί, τότε, νομίζω, ότι το βασικό στοιχείο της αλληλεγγύης μας είναι εξαιρετικά απλό: Είναι να πολεμάμε.».
Είναι μία από τις κορυφαίες μορφές που ανέδειξε ο αγώνας ενάντια στην αποικιοκρατία, ο Αμιλκαρ Καμπράλ (Amílcar Lopes da Costa Cabral), που στο αντάρτικο τον φώναζαν Αμπέλ Τζασί, κι όμως τόσο η ζωή κι οι αγώνες του, όσο και το θεωρητικό έργο του, μοιάζουν να έχουν ξεχαστεί έξω από την Αφρική, για την οποία παραμένει έμπνευση και δύναμη, και τη Λατινική Αμερική, που κουβαλώντας τις ίδιες εμπειρίες αγκάλιασε τη σκέψη του. Κεντρική μορφή στον αγώνα κατά της πορτογαλικής αποικιοκρατίας, αντάρτης, αλλά και διανοούμενος ολκής, η δολοφονία του Αμιλκαρ Καμπράλ υπήρξε σημείο καμπής ενός ακόμη ανολοκλήρωτου αγώνα.
Χαρισματικός, βαθιά καταρτισμένος και απλός, ταπεινός, κατάφερε να φέρει το μαρξιστικό λόγο στον απλό λαό, στους απλούς ανθρώπους, χωρίς ποτέ να τους μιλήσει για μαρξισμό, αποφεύγοντας κάθε λέξη που δεν θα ήταν κατανοητή από το λαό του, αυτό το λαό που είχαν κρατήσει υπόδουλο και αμόρφωτο επί αιώνες οι αποικιοκράτες.
Παναφρικανιστής, πυλώνας του αγώνα του λαού της Γουϊνέας και του Πράσινου Ακρωτηρίου, αλλά και ιδρυτικό στέλεχος του Λαϊκού Μετώπου για την Απελευθέρωση της Αγκόλας (Movimento Popular Libertação de Angola, MPLA), δίπλα και μαζί με τον άλλο μεγάλο Αφρικανό ηγέτη, τον Αυγουστίνο Νέτο, με τον οποίο τον συνέδεε φιλία από τα φοιτητικά τους χρόνια στην Πορτογαλία.
Η κεντρική ιδέα της πολύτιμης σκέψης του, ήταν ο Παναφρικανισμός και η Επαναφρικανοποίηση. Μόνον έτσι μπορούν να δημιουργήσουν κοινωνικά, πολιτιστικά, ψυχολογικά ακόμη, την νέα ταυτότητα οι λαοί της Αφρικής. Πρέπει «αυτοί που ζήσαν την αποικιοκρατία, να ξαναμπούν στην Ιστορία». Χρειαζόταν “επιστροφή στην πηγή”, ιθαγενική συνειδητοποίηση και ανάπτυξη. Και, το κυριότερο, ανεξαρτησία δεν είναι η απόκτηση μιας σημαίας, «όχι στην ανεξαρτησία της σημαίας», έτσι το είπε: ανεξαρτησία και ελευθερία δεν είναι το όποιο κράτος, στη σφαίρα της διαφθοράς και της νεο/μετα-αποικιοκρατίας.
Κι ο μόνος τρόπος να κατακτηθεί η ελευθερία ήταν ο ένοπλος αγώνας. Και αυτός προσαρμοσμένος στην πραγματικότητα του τόπου. Με το όπλο στο ένα χέρι, με την αξίνα και το σακί των σπόρων στο άλλο.
Ο αγώνας οργανώνεται, δημιουργούνται στρατόπεδα και κρυφές εγκαταστάσεις στο έδαφος των αποικιών, χωριά ολόκληρα, απομακρυσμένα, είναι οι τόποι που υποδέχονται το αντάρτικο – και οι πρώτοι που θα απελευθερωθούν. Φεύγουν από τα αστικά κέντρα, αλλάζουν το ως τότε αγωνιστικό πρότυπο με τον πιο επιτυχή τρόπο, προσαρμόζοντας στις ανάγκες και ιδιαιτερότητες της πατρίδας τους. Στα χωριά της αντίστασης, δημιουργούνται επαναστατικά τοπικά συμβούλια. Με δική του πρόταση, σε κάθε πενταμελές τοπικό συμβούλιο, οι δύο εκ των συμβούλων είναι γυναίκες. Δεν είναι θέμα ποσόστωσης, είναι θέμα ουσίας: οι γυναίκες κρατάνε όρθιο τον αγώνα, κρύβουν και μεταφέρουν όπλα, φροντίζουν την τροφή, είναι στο αντάρτικο, στο βουνό, στο σπίτι… κι ετούτος ο αγώνας είναι Όλων. Δε μένει στους αριθμούς και τις ποσοστώσεις. Όσοι αντάρτες προέρχονται από αστικά κέντρα μαθαίνουν τη γη, τόσο καλά που να μπορούν αυτοί να διδάξουν τους αγρότες πως να βελτιώσουν την παραγωγή. Πριν φύγουν για τα χωριά, ο Καμπραλ τους μαθαίνει και ήθη και έθιμα, τον τρόπο που πρέπει να φερθούν στις τοπικές κοινωνίες. Όταν δεν πολεμούν, οι αντάρτες του δουλεύουν στα χωράφια, μαζί με τους χωρικούς. Για τα λοιπά αγαθά, αυτά που ως τότε ήλεγχαν οι αποικιοκράτες, στήνει περιοδεύοντα παζάρια, με τιμές μικρότερες από αυτές των μαγαζιών των αποίκων. Περιοδεύον είναι και το νοσοκομείο που στήνει, με φάρμακα κι εφόδια από τη Σουηδία και την ΕΣΣΔ – νο1 στόχος του αποικιοκρατικού στρατού όταν άρχισε η αντεπίθεση.
Ο εχθρός με τα πολλά πρόσωπα
Οι Πορτογάλοι βρίσκονταν εκεί από τον 15ο αιώνα. Είχαν μετατρέψει τις αφρικανικές παραλίες σε βάσεις δουλεμπορίου, από κει ξεκινήσουν οι απαχθέντες Αφρικανοί για την φρικτή μοίρα που τους περίμενε στην Αμερική, ολόκληρη. Όταν ξεκίνησαν οι απελευθερωτικοί αγώνες, η Πορτογαλία δεν ανησύχησε. Από τα ιδρυτικά κράτη του ΝΑΤΟ, ήταν στρατηγικά σημαντική για τις ΗΠΑ, στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Είχε θέση – κλειδί για την παρακολούθηση των κινήσεων των υποβρυχίων των Σοβιετικών, λόγω ακριβώς των θέσεων των αφρικανικών αποικιών της. Γι΄αυτό και τα ΝΑΤΟικά αεροπλάνα που βρίσκονταν στη Δυτική Ευρώπη, ήταν στη διάθεσή της, όταν οι “άγριοι” εξεγείρονταν. Κοινώς, ΗΠΑ, Βρετανία, Γαλλία και Δυτική Γερμανία παρείχαν πολεμικό υλικό και διπλωματική κάλυψη στις αγριότητες των Πορτογάλων. Η πορτογαλική χούντα είχε τις πλάτες να νοιώθει παντοδύναμη: αγνοούσε ή κατέπνιγε βίαια κάθε προσπάθεια εκδίωξης των αποικιοκρατών, βέβαιη ότι δεν την απειλεί τίποτε και κανένας. Στις λεπτομέρειες, η Βρετανική υποκρισία: αντιμέτωπη με τα δικά της προβλήματα, η Βρετανία τόνισε τότε πως δεν δέχεται να πουλήσει ή διαθέσει όπλα στην πορτογαλική χούντα, εάν αυτά χρησιμοποιούνταν κατά των αποικιών, αλλά συνέχισε να της τα πουλάει για ..αμυντικούς εσωτερικούς λόγους. Που ξέρεις, μπορεί να εισέβαλαν τίποτε σοβιετικοί στη Λισαβόνα…
«Δεν ήμασταν παρά ένα μάτσο μικροαστοί που τους οδήγησε στον αγώνα η ίδια η πραγματικότητα της ζωής στον τόπο μας»
Ο επαναστατικός αγώνας του οποίου ηγήθηκε ο Καμπράλ, δεν έμεινε μόνο στις πορτογαλικές αποικίες. Η θέση του, ως διεθνούς ήρωα του αντιαποικιοκρατικού και αντι-ιμπεριαλιστικού αγώνα, οφείλεται και στην τεράστια επιρροή του τρόπου που στήριξε αυτόν τον αγώνα, σε όλη την Αφρική, και, παράλληλα, οδήγησε στην κατάρρευση της χούντας στην ίδια την Πορτογαλία. Κι όπως πάει η αλυσίδα, η πτώση της πορτογαλικής χούντας επηρέασε τις εξελίξεις στην Ισπανία, με το θάνατο του Φράνκο… Οι επαναστάτες που ανέτρεψαν την χούντα της Πορτογαλίας αναγνώριζαν οι ίδιοι πόσο τους επηρέασε η σκέψη του Καμπράλ. Γι΄αυτό και ήταν οι ίδιοι που έδωσαν τέλος στην αποικιοκρατική Πορτογαλία.
Ακόμη και μετά το θάνατό του, η Ιστορία αποδείκνυε πόσο δίκιο είχε όταν έλεγε πως «Οι λαϊκοί αγώνες για εθνική ανεξαρτησία, ανεξαρτησία από την ιμπεριαλιστική εξουσία, είναι η τροχιογραμμή της προόδου της ανθρωπότητας», όλης της ανθρωπότητας. Το που βρέθηκαν τότε τα όπλα για αυτή την πρόοδο της ανθρωπότητας, η Αφρική το θυμάται πολύ καλά ακόμη. Οι αναφορές στην Κούβα και το Φιντέλ από όλες τις νέες επαναστατικές κι αριστερές ηγεσίες της Αφρικής, αυτό θυμίζουν – τα όπλα και τους γιατρούς που ήταν εκεί, δίπλα στους αγωνιστές της ελευθερίας-, η παρουσία της Κίνας τότε πρωτοεμφανίζεται στην Αφρική, στο πλευρό των εξεγερμένων, η ΕΣΣΔ αφήνει τεράστια κι εκμεταλλεύσιμη κληρονομιά στη Ρωσία με αυτούς τους αγώνες…
Προς τιμήν τους, από τις ευρωπαϊκές χώρες, οι μη ΝΑΤΟικές (τότε) σκανδιναβικές, επίσης προσέφεραν βοήθεια, κρυφά ή φανερά, στους λαϊκούς απελευθερωτικούς αγώνες της εποχής, ενώ το κίνημα αγκάλιασαν, όπως ήταν λογικό, οι Μαύροι Πάνθηρες στις ΗΠΑ, που είχαν πολλά κοινά στον τρόπο οργάνωσης, και η Νέα Αριστερά της Γαλλίας. Ύστερα από χρόνια, όταν θα έβγαινε από τη φυλακή ο – κατά την Θάτσερ “τρομοκράτης”- Νέλσον Μαντέλα, στις πρώτες του κιόλας δηλώσεις, θα απέτειε φόρο τιμής στο στήριγμα των αφρικανικών αγώνων, στο μαχητή που ενέπνευσε και τον ίδιο, τον Καμπράλ. Η μικρή πατρίδα εξέθρεφε τον πιο μεγάλο αγώνα. Κι οι απόηχοι έφτασαν και σε άλλες ηπείρους, αφού πρώτα πέρασαν από όπου οι Πορτογάλοι είχαν αποικίες – από τη Μοζαμβίκη ως την Γκόα, στην Ινδία, και από το Τιμόρ του Ινδικού ως τη Βραζιλία, στη Νότιο Αμερική.
«Οι μόνοι στους οποίους έχουμε να δώσουμε λόγο είναι οι πρόγονοί μας, τα παιδιά μας και οι αγέννητοι»
Γεννήθηκε στις 12 Σεπτέμβρη του 1924 στην πορτογαλική αποικία της Γουϊνέας, που περιελάμβανε τότε και το Πράσινο Ακρωτήρι (Capo Verde) και τη Γουϊνέα- Μπισάου. Σε αυτήν είχαν μετοικήσει, από το Κάπο Βέρντε, και οι γονείς του, για να ξεφύγουν από την πείνα: η κατάσταση στις πορτογαλικές αποικίες ήταν άθλια, οι περίοδοι λιμού συνηθισμένες,οι κακουχίες και οι θάνατοι καθημερινή εικόνα για το έξυπνο παιδί που, τουλάχιστον, είχε ένα πιάτο φαγητό στο σπίτι του.
Το 1945 φεύγει υπότροφος, να σπουδάσει γεωπονία και να ειδικευτεί στην διάβρωση του εδάφους, στην Πορτογαλία. Εκεί καταλαβαίνει πόσο μακρυά είναι το επίπεδο της παιδείας που προσφέρεται στην Αφρική, σε σχέση με αυτό που προσφέρεται στη Δύση, στις αποικιοκρατούσες χώρες. Η απάντηση είναι διάβασμα, διάβασμα, και διάβασμα, και μαζί δράση: επαφές και ζυμώσεις με άλλους αφρικανούς φοιτητές, με Ευρωπαίους που εκφράζονταν κατά της αποικιοκρατίας και με αντιφασιστικές δυνάμεις της Πορτογαλίας. Ο Φραντς Φανόν γίνεται οδηγός του, ο ιστορικός υλισμός όπλο του, αλλά με γνώση των διαφορετικών δεδομένων της υπόδουλης Αφρικής. Γι’ αυτό δε θα δηλώσει ποτέ μαρξιστής ή κομμουνιστής – δηλώνει αντάρτης ενάντια στην αποικιοκρατία και παναφρικανιστής. Όσο και αν ο λόγος του είναι μαρξιστικός, όσο κι αν οι οδηγοί κι οι σύμμαχοί του είναι μαρξιστές, συνειδητά επιλέγει μια άλλη γλώσσα για την ιδεολογική του τοποθέτηση.
Έχει δει τις αντιφάσεις από νωρίς, κι έχει δει ότι μπορεί να δουλέψουν υπέρ του αγώνα: έπρεπε να στηριχθεί αρχικά σε ένα είδος αποικιοκρατικής εργατικής αριστοκρατίας, στην οποία ανήκε κι ο ίδιος. Οι πρώτοι αγωνιστές, σύντροφοί του, όπως και ο ίδιος, ανήκαν στους «ασιμιλάδος», τους αφομοιωμένους, αυτούς που οι Πορτογάλοι αγκάλιαζαν και σπούδαζαν για να τους χρησιμοποιήσουν ώστε να κρατάνε τις αποικίες φρόνιμες και υπό έλεγχο. Κρίνοντας από τους εαυτούς τους, αρχικά θεώρησαν ότι έπρεπε να απευθυνθούν σε όλες τις τάξεις της χώρας. Δε βρήκαν παντού ανταπόκριση. Ειδικά στα αστικά κέντρα, μόνο η μικρή εργατική τάξη της χώρας τους αγκάλιασε. Στην επαρχία, όμως, στα χωριά, οι αγρότες στάθηκαν από την πρώτη στιγμή δίπλα τους. Κι εκεί μπαίνουν οι βάσεις αυτού που η ιστορία θα χαρακτηρίσει «το Βιετνάμ της Πορτογαλίας».
Όταν επέστρεψε στη Γουϊνέα- Μπισσάου από τις σπουδές του, γεωπόνος, γνώρισε το λαό του λόγω και του επαγγέλματός του. Ως γεωπόνος γυρίζει ολη τη χώρα, αποκτά επαφή με όλες τις φυλές, όλους τους παραδοσιακούς τρόπους διακυβέρνησης, και παρατηρεί κάτι πολύτιμο για την επαναστατική πορεία: είχαν αναπτυχθεί ήδη μορφές παθητικής αντίστασης κατά των αποικιοκρατών. Στις λεπτομέρειες, τότε αναδεικνύεται και η οικολογική του συνείδηση: η υποχρέωση των συμπατριωτών του να παράγουν προς εξαγωγή στην αποικιοκρατική Ευρώπη καταστρέφει το έδαφος, είναι μία από τις επιστημονικές παρατηρήσεις του που θα έρθουν στο επίκεντρο χρόνια αργότερα.
Η καταστροφή του πολιτισμού των κοινοτήτων που συναντά, ως δήθεν “εξευρωπαϊσμός” έχει ακριβώς το ρόλο της διάλυσης κάθε αντίστασης, ώστε η εκμετάλλευση να συνεχιστεί αδιάπτωτα, θα διαπιστώσει. Αργότερα, όταν θα χρειαστεί να υπερασπιστεί την επανάσταση, θα καταγράψει όλη την πολύτιμη αυτή γνώση, όλα τα άγνωστα πολιτιστικά δεδομένα και τους τρόπους αντίστασης αυτών που η Δύση βολικά ονόμαζε “’άγριους” κι “απολίτιστους”.
Επί του πρακτέου, η ελπίδα και η γνώση έλεγαν ότι υπήρχε το υπόβαθρο και για την ενεργητική αντίσταση. Όμως, για να συμβεί αυτό, οι αποικιοκρατούμενοι από τους Πορτογάλους, ασχέτως εντοπιότητας, ασχέτως φυλής, έπρεπε να γίνουν ένα. Οι προσπάθειές του προς αυτό – που πέρασαν και μέσα από το ποδόσφαιρο, ως χώρο ενότητας των καταπιεσμένων – τον στοχοποιούν. Αυτοεξόριστος, βρίσκει καταφύγιο στην Αγκόλα, την εποχή της διαμόρφωσης του Κινήματος για την Απελευθέρωση της Αγκόλας. Συνεχίζει εκεί την επαναστατική του “εκπαίδευση”, και, το 1956, από την Αγκόλα, ιδρύει, μαζί με άλλους επαναστάτες το Αφρικανικό Κόμμα για την Ανεξαρτησία της Γουϊνέας και του Κάπο Βέρντε (Partido Africano Pela Independencia de Guine e Cabo Verde, PAIGC). Η οργάνωση ακολουθεί τα τότε συχνά αντιαποικιακά επαναστατικά πρότυπα: δημιουργία πυρήνων, είσοδος σε νόμιμες οργανώσεις εργατών και πολιτισμού, παραμονή σε αστικά κέντρα.
«Από τους πιο διαυγείς και αδαμάντινους ηγέτες της Αφρικής, ο σύντροφος Αμιλκάρ Καμπράλ είναι που μας ενστάλλαξε αυτή την τεράστια εμπιστοσύνη στο μέλλον και την επιτυχία του αγώνα του για λευτεριά». Φιντέλ Κάστρο, 1966
Το 1959, απεργούν οι λιμενεργάτες του Μπισσάου, και οι Πορτογάλοι πνίγουν στο αίμα την απεργία, δολοφονώντας 50 εργάτες, φοβούμενοι ότι αποτελεί, ακριβώς, προάγγελο απελευθερωτικού κινήματος. Ο λαϊκός θυμός είναι το σήμα που χρειάζονται στο PAIGC για να αρχίσουν να προετοιμάζονται για το ένοπλο. Τα μέλη εκπαιδεύονται στην Γκάνα του Νκουμρά, στην εξεγερμένη Αλγερία του Μπεν Μπελά και στην Κίνα. Αλληλεγγύη. Όχι μόνο μέλη του PAIGC, αλλά και αντάρτες από την Αγκόλα και τη Μοζαμβίκη, τις άλλες δύο πορτογαλικές αποικίες, που γνωρίζουν κι εκείνες πως η μόνη απάντηση στην πορτογαλική αποικιοκρατία είναι ο ένοπλος αγώνας. Όλοι μαζί συντονίζονται, με κοινή έδρα το Κονάκρυ, στη Γουινέα, που μόλις το 1958 έχει απελευθερωθεί από το γαλλικό ζυγό. Το μόνο που θα αρνηθεί ο Καμπράλ είναι ξένοι άντρες, έστω και σύντροφοι, στον αγώνα. Το λέει στον Τσε, όταν συναντώνται στο Κονάκρυ: οι ίδιοι οι λαοί της Γουϊνέα Μπισσάου και του Κάπο Βέρντε μόνο στο ένοπλο. Είναι ο δικός μας αγώνας, είναι ο αγώνας μέσα από τον οποίο θα έρθουν όλες οι κατακτήσεις αλλά και η ενότητα των φυλών, των λαών μας.
«Το βασικό στοιχείο της αλληλεγγύης είναι εξαιρετικά απλό: Είναι να συνεχίσουμε να πολεμάμε»
Οι αποικιοκράτες ξεκινούν τα γνωστά: διαίρει και βασίλευε. Προσπαθούν να διαχωρίσουν και να σπείρουν διχόνοια μεταξύ των νησιωτών του Κάπο Βέρντε και των “στεριανών” αποικιών. Είναι τότε που τόσο η καταγωγή του όσο και ο κοφτερός νους του διανοούμενου, εμφανίζονται πρώτη φορά ξεκάθαρα. Απαντά στην πορτογαλική προπαγάνδα και προσπαθεί να γεφυρώνει τα χάσματα. Το αντάρτικο πάει καλά: μέχρι το 1965 έχει απελευθερωθεί περί το 50% της Γουϊνέας, στο τέλος εκείνης της δεκαετίας ‘εχει απελευθερωθεί το 75%. Ντε φάκτο ηγέτης, απελευθερωτής, ο Καμπράλ. Απελευθέρωση: ανεξάρτητη οικονομία, με ενισχυμένη αγροτική παραγωγή, που μένει στα χέρια των αγροτών, πολιτική οργάνωση, και εκπαίδευση, σχολεία, με βιβλία που δεν έχουν έρθει από την Ευρώπη, αλλά από τη Βραζιλία, στηριγμένα στην «Παιδαγωγή των Καταπιεσμένων» του Πάουλο Φρέιρε, στηριγμένη στο κουβανικό υπόδειγμα, στην συγκλονιστική κουβανική νίκη επί του αναλφαβητισμού.
Το 1972 το PAIGC αποκτά θέση παρατηρητή στον ΟΗΕ, αναγνωρίζεται ως ο εκπρόσωπος του αγωνιζόμενου λαού της Γουϊνέας. Αποστολή του Συμβουλίου Αποαποικιοποίησης του ΟΗΕ, όπου, σε μια ιστορική απόφαση, αναγνωρίζει το δικαίωμα του αφρικανικού ένοπλου αγώνα κατά των Πορτογάλων. Εναντίον ψηφίζουν η Πορτογαλία, η Γαλλία, η Βρετανία και οι ΗΠΑ – οι συνήθεις ύποπτοι. Η Πορτογαλία στηρίζεται στο ΝΑΤΟ για να καταφέρει να κρατήσει σκλάβους τους Αφρικανούς, τους ονομάζει τρομοκράτες και πράκτορες των γειτονικών κρατών. To NATO, οι ΗΠΑ χρειάζονται την βάση τους στις Αζόρες όσο λίγες.
Έτσι, περίπου 70.000 ΝΑΤΟικών δυνάμεων και πορτογαλικού στρατού, επιτίθενται στους εξεγερμένους, βομβαρδίζουν την φτωχή χώρα που προσπαθεί να ορθοποδήσει. Φτιάχνουν αεροδρόμια για να φέρουν στρατό και όπλα, εξελιγμένα όπλα, πλήττουν βάρβαρα τον άμαχο πληθυσμό, σπέρνουν ναπάλμ και ρίχνουν βόμβες διασποράς, καίνε ολόκληρα χωριά. Ο Πορτογάλος δικτάτορας, Αντόνιο ντε Σαλαζάρ, θα πει τότε πως “δεν υπάρχει αυτό που ονομάζετε Αφρική”,σε όποιον τολμά να μιλήσει για Ελευθερία…
«Αυτό το σάπιο εξάρτημα του ιμπεριαλισμού, η πιο υπανάπτυκτη χώρα στη Δυτική Ευρώπη, η Πορτογαλία, δεν θα μπορούσε να ξεκινήσει τρεις αποικιακούς πολέμους χωρίς τη βοήθεια του ΝΑΤΟ, των όπλων του ΝΑΤΟ και των ΝΑΤΟικών βομβών», θα πει ο Καμπράλ.
Ήδη το ΝΑΤΟ πατούσε στην Αφρική. Το 1967 βρίσκονταν στην ήπειρο 17 ΝΑΤΟικές αεροπορικές βάσεις, εννέα ναυτικές, τρεις δομές εκτόξευσης διηπειρωτικών πυραύλων και μία περιοχή πυρηνικών δοκιμών, των Γάλλων, στη Σαχάρα, δίπλα στη Λιβύη και την Αλγερία. Μάλιστα, στο «Εγχειρίδιο Επαναστατικού Πολέμου», ο μεγάλος παναφρικανιστής Κουάμε Νκρουμά, παρατηρεί την ειρωνία στο γεγονός πως οι πυρηνικές δοκιμές, γινόταν «με τη λεηλασία του ορυκτού πλούτου του Κογκό, της Αγκόλας, της Ροδεσίας [Ζιμπάμπουε] και της Νότιας Αφρικής», του αφρικανικού ουρανίου. Από τη δεκαετία του ’50 σχεδόν όλη η Βόρεια Αφρική είναι επιχειρησιακός ΝΑΤΟικός τόπος, ελέω αποικιοκρατίας. Το 1960 το ΝΑΤΟ επέτρεψε στο Βέλγιο, παρά την ξεκάθαρη καταδίκη του ΟΗΕ, να βομβαρδίσει τις θέσεις των στρατιωτών του Κονγκό. Ο Πατρίς Λουμούμπα καταδίκασε, τότε, και το ΝΑΤΟ και την απάθεια του ΟΗΕ: «Όλοι τους ξέρουν πως αν πεθάνει το Κονγκό, όλη η Αφρική θα ξαναπέσει στο σκότος της ήττας και της υποτέλειας. Νάτη, για άλλη μια φορά, η ζωντανή απόδειξη της Αφρικανικής Ενότητας. Να η απτή απόδειξη αυτής της ενότητας, χωρίς την οποία δεν θα μπορούσαμε να επιβιώσουμε απέναντι στις τερατώδεις ορέξεις του ιμπεριαλισμού. Όμως, δεν διαπραγματευόμαστε μεταξύ σκλαβιάς και ελευθερίας».
Ο Νκρουμά ανετράπη με πραξικόπημα της CIA. Ο Λουμούμπα και ο Καμπράλ δολοφονήθηκαν. Πιο πρόσφατα ο Σανκαρα, ο Καντάφι… Όποιος από τους μεγάλους παναφρικανιστές αγωνιστές και ηγέτες μίλησε εναντίον της Δύσης και υπέρ της ενότητας της Αφρικής, είχε ανάλογη μοίρα, με την αγαστή συνεργασία Ευρωπαίων και Αμερικάνων.
«Πρέπει να επαναβεβαιώσουμε ξεκάθαρα ότι, ενώ είμαστε αντίθετοι σε κάθε φασισμό, οι λαοί μας δεν πολεμούν τον πορτογαλικό φασισμό: πολεμάμε την πορτογαλική αποικιοκρατία. Η καταστροφή του φασισμού στην Πορτογαλία πρέπει να είναι έργο του ίδιου του πορτογαλικού λαού: η καταστροφή της πορτογαλικής αποικιοκρατίας θα είναι έργο των λαών μας»
Σε αυτό το κύμα των εξεγέρσεων, το λεγόμενο δεύτερο κύμα του Αφρικανικού Αντιαποικιοκρατικού αγώνα, η παρουσία του Καμπράλ και του παραδείγματος που φέρνει, είναι καθοριστική. Μεγαλύτερη συμμετοχή, δημοκρατικές πρακτικές από τους λαούς της μαύρης ηπείρου, είναι δυνατά και αποτελούν κομμάτι της αντίστασης προερχόμενο από την δική τους παράδοση. Οι εξεγερμένες μάζες, θα πει ο Καμπράλ, απελευθερωνόμενες, θα αναπτύξουν την νέα ελευθεριακή κουλτούρα, βασισμένη σε αυτό που έχουν ήδη εγκυμονήσει.
Δεν κλείνει τα μάτια στα προβλήματα. Ξέρει πως υπάρχουν πολλά που πρέπει να αλλάξουν, από την πίστη στη μαγεία ως τη θέση της γυναίκας, όμως πιστεύει πως η ίδια η επανάσταση είναι ο δρόμος προς τη χειραφέτηση, η απελευθέρωση αυτή καθ’ αυτή θα μετασχηματίσει πρακτικές και δομές, θα ανοίξει το δρόμο για μια νέα κοινωνία. Όμως, κοινωνία χωρίς ιστορία και πολιτισμό δεν υπάρχει, θα πει, απαντώντας και στον Σαλαζάρ – ασχέτως των οικονομικών δομών, ασχέτως των μεθόδων παραγωγής, ασχέτως αναπτυξιακής ταχύτητας, το πρώτο βήμα για την απελευθέρωση είναι η αναγνώριση της ταυτότητας, της ιστορίας, του πολιτισμού, και ως μέσων αντίστασης, που, ναι, υπάρχουν στην Αφρική και γι’ αυτό η Αφρική υπάρχει.
«Παρά τις ένοπλες δυνάμεις τους, οι ιμπεριαλιστές δεν μπορούν να κυβερνήσουν χωρίς προδότες. Φύλαρχοι και τυχοδιώκτες στην εποχή της σκλαβιάς και των αποικιοκρατικών πολέμων, χωροφύλακες, πράκτορες και μισθοφόροι στρατιώτες στη χρυσή εποχή της αποικιοκρατίας, αυτοαποκαλούμενοι αρχηγοί κρατών και υπουργοί στη σημερινή εποχή της νεοαποικιοκρατίας. Οι εχθροί των αφρικανικών λαών είναι πανίσχυροι και πονηροί και μπορούν πάντα να βασίζονται σε λίγους πιστούς λακέδες στη χώρα μας. Οι κουίσλινγκ δεν είναι ευρωπαϊκό προνόμιο».
Οι απόπειρες δολοφονίας του Καμπραλ ήταν συνεχείς. Η πιο γνωστή, τον Νοέμβρη του 1970, έγινε από Πορτογάλους κομμάντο. Η επιτυχημένη, η τελευταία, που του στέρησε τη ζωή στα 49 του χρόνια, έγινε σχεδιάστηκε από τις μυστικές υπηρεσίες της Πορτογαλίας, σε συνεργασία με τον σύντροφό του στο PAIGC Ινοσένσιου Κάνι. Έπρεπε να φύγει από τη μέση ώστε να έρθει μια πιο “συζητήσιμη ηγεσία” – αυτή την ηγεσία που ήθελε ο Κάνι, μια νέα μορφή Ασιμιλάδος…
«Ο παραλογισμός της κατάστασης μας»
Υπό Αμιλκάρ Καμπράλ
«Η κατάσταση των λαών μας, όπως και όλων των άλλων λαών τους οποίους κατέχει η Πορτογαλία, φαίνεται παράλογη. Τα θεμελιώδη δικαιώματα του ανθρώπου, οι ουσιαστικές ελευθερίες, ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, όλα αυτά είναι άγνωστα στον τόπο μας. Ενώ, γενικώς, οι αποικιακές δυνάμεις δηλώνουν ότι αποδέχονται την αρχή της αυτοδιάθεσης των λαών και επιδιώκουν, η καθεμία με τον δικό της τρόπο, να επιλύσουν τις συγκρούσεις που τις εναντιώνουν με τους λαούς που κυριαρχούν, η πορτογαλική κυβέρνηση διατηρεί πεισματικά την κυριαρχία και την εκμετάλλευση 15 εκατομμυρίων ανθρώπων, εκ των οποίων τα 12 εκατομμύρια είναι Αφρικανοί. Ενώ η συντριπτική πλειοψηφία των αφρικανικών λαών, παρά τις αντιφάσεις και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν, ξεκινά την ειρηνική οικοδόμηση της προόδου, οι λαοί μας, λόγω των Πορτογάλων αποικιοκρατών, είναι υποχρεωμένοι να συνεχίσουν να ζουν στην πιο ακραία δυστυχία, την άγνοια και το φόβο.
Οι Πορτογάλοι αποικιοκράτες προσπαθούν, μάταια, να πείσουν τον κόσμο ότι δεν έχουν αποικίες και ότι οι αφρικανικές χώρες μας είναι “επαρχίες της Πορτογαλίας”. Οι Πορτογάλοι διώκουν, συλλαμβάνουν, βασανίζουν, σκοτώνουν, σφάζουν, ξεκινούν έναν αποικιακό πόλεμο στην Αγκόλα και πυρετωδώς προετοιμάζονται για έναν νέο πόλεμο στη Γουινέα και στο Κάπο Βέρντε.
Και όμως η κατάσταση που επιβλήθηκε στους λαούς μας από τους Πορτογάλους αποικιοκράτες δεν είναι τόσο παράλογη. Προφανώς η βία και τα ψέματα ήταν, και εξακολουθούν να είναι, τα κύρια όπλα κάθε αποικιοκρατίας. Αλλά, όταν η αποικιακή χώρα έχει από πάνω και μια φασιστική κυβέρνηση, όταν ο λαός αυτής της χώρας είναι σε μεγάλο βαθμό αναλφάβητος, και ούτε γνωρίζει ούτε απολαμβάνει τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα, και έχει πολύ χαμηλό βιοτικό επίπεδο στην ίδια του τη χώρα του, κι όταν, από πάνω, η οικονομία της μητρόπολης δεν έχει αναπτυχθεί, όπως συμβαίνει στην Πορτογαλία, τότε η βία και τα ψέματα φτάνουν σε απαράμιλλο ύψος και η έλλειψη σεβασμού για τους αφρικανικούς λαούς δεν έχει τέλος.
Η κατάσταση έχει χειροτερέψει πολύ τα τελευταία τριάντα πέντε χρόνια. Έχουν αρχίσει να επιβάλλονται καρικατούρες των πορτογαλικών οικονομικών και πολιτικών συστημάτων, νέες μορφές καταπίεσης και καταστολής, και ο λαός μας ζει πραγματικά σε κατάσταση πολιορκίας.
Συνδυάζοντας τη σιωπή, τον κυνισμό και την υποκρισία, εδώ και πολύ καιρό, η φασιστική-αποικιακή κυβέρνηση της Πορτογαλίας κατάφερε, να αποκρύψει από την παγκόσμια γνώμη το εύρος των εγκλημάτων των Πορτογάλων αποικιοκρατών. Να μη ξεχνάμε πως, η προσωρινή επιτυχία αυτής της πολιτικής της αποσιώπησης οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στη συνενοχή και τη βοήθεια ορισμένων οικονομικών δυνάμεων σε άλλες χώρες, οι οποίες είχαν και εξακολουθούν να έχουν πολύ μεγάλο συμφέρον να “συντηρήσουν” τις πορτογαλικές αποικίες.
Δεν μας νοιάζει να ξεσκεπάσουμε τους Πορτογάλους αποικιοκράτες, πια. Η τερατώδης συμπεριφορά τους είναι παγκοσμίως γνωστή σήμερα. Οφείλουμε να υπενθυμίζουμε, όμως, ότι η καταγγελία του πορτογαλικού αποικιακού εγκλήματος ήταν έργο των ίδιων των λαών των πορτογαλικών αποικιών, κι ήταν αποτέλεσμα ενός συστηματικού επαναστατικού σχεδίου, που υλοποιήθηκε διεθνώς από Αφρικανούς πατριώτες. Αυτοί οι Αφρικανοί πατριώτες, με επίγνωση της στρατηγικής αναγκαιότητας απομόνωσης των Πορτογάλων αποικιοκρατών ακόμη και από τους δικούς τους συμμάχους, δεν φείδονταν προσπαθειών για να εκπληρώσουν αυτήν την ιστορική αποστολή, κι ας βρέθηκαν αντιμέτωποι με την ισχυρότερη αντίσταση, ακόμη και την εχθρότητα, ορισμένων δυτικών κύκλων.
Σήμερα είναι εμφανής η έλευση της συνολικής μας νίκης ενάντια στην πορτογαλική αποικιοκρατία. Καθαγιάστηκε με την ψηφοφορία της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών στις 14 Δεκεμβρίου 1960, η οποία στήριξε, με συντριπτική πλειοψηφία, το ψήφισμα που ζητούσε πληροφορίες από την Πορτογαλία για την κατάσταση των λαών στους οποίους κυριαρχεί. Μπορεί να είναι μια νίκη με τυπικό, ηθικό χαρακτήρα, όμως αντιπροσωπεύει ένα μεγάλο βήμα προς τα εμπρός στον απελευθερωτικό μας αγώνα, γιατί καταφέραμε να απομονώσουμε τον εχθρό μας.
Τίποτε δεν μπορεί να πλήξει την αποφασιστικότητά μας, ή να αποτρέψει την άμεση και ολοκληρωτική εξάλειψη της πορτογαλικής κυριαρχίας στις χώρες μας. Όμως, η απελευθέρωση από την ξένη κυριαρχία δεν είναι η μόνη επιθυμία των λαών μας. Ξέρουν, το έμαθαν από την αποικιακή καταπίεση, ότι η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο είναι το μεγαλύτερο εμπόδιο στον δρόμο της ανάπτυξης και της προόδου ενός λαού, και είναι πέρα από την εθνική απελευθέρωση. Είναι αποφασισμένοι να συμμετάσχουν ενεργά στην οικοδόμηση μιας νέας Αφρικής, πραγματικά ανεξάρτητης και προοδευτικής, θεμελιωμένης στην εργασία και τη δικαιοσύνη, εκεί που η δημιουργική δύναμη του λαού μας, αυτή που καταπνίγουν αιώνες τώρα, θα βρει την γνησιότερη και πιο εποικοδομητική έκφραση της.
Έχουμε επίγνωση του γεγονότος ότι η νίκη μας δεν θα είναι εύκολη. Έχουμε εμπειρία πολλών αιώνων πάνω στη φύση του εχθρού μας και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του σε σχέση με τις άλλες αποικιακές δυνάμεις. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι έχει ακόμη στη διάθεσή του δυνάμεις καταστροφής πολύ ανώτερες από τις δικές μας και ότι, φανερά ή κρυφά, βοηθείται και υποστηρίζεται από άλλες δυνάμεις εχθρικές προς την ελευθερία και την πρόοδο των λαών της Αφρικής, όσο κι αν φαίνεται απομονωμένος….»