Ένας Κουβανός ερευνητής του εγκεφάλου έγινε viral στην κινεζική τηλεόραση. Να γιατί.

 

Η πρόσληψη του Κουβανού Pedro Antonio Valdés Sosa υπογραμμίζει την προσπάθεια της Κίνας να επεκτείνει τις εξωτερικές της σχέσεις

 

του Richard Stone
από το science.org,
26 Φεβρουαρίου 2025

μετ. Διονύσης Περδίκης

 

Μεταφράζουμε και αναδημοσιεύουμε άρθρο της ιστοσελίδας science.org που αναφέρεται στην επιστημονική συνεργασία Κίνας και Κούβας στις νευροεπιστήμες μέσα από την περίπτωση του αξιόλογου Κουβανού επιστήμονα Πέδρο Αντόνιο Βαλδές Σόσα.

Ο γράφων είχε την τύχη και την τιμή να παρακολουθήσει δύο διαλέξεις του Βαλδές Σόσα ως διδακτορικός φοιτητής και ερευνητής στη Μασσαλία πριν από μερικά χρόνια. Στην πρώτη, παρουσίασε μέρος της επιστημονικής του εργασίας, όπως άλλωστε συνηθίζεται σε αυτές τις περιπτώσεις επισκεπτών επιστημόνων. Αντίθετα, η δεύτερη είχε μια ασυνήθιστη θεματολογία: παρουσίασε το σύστημα μέσα από το οποίο η βασική επιστημονική έρευνα στην Κούβα μετατρέπεται άμεσα σε συγκεκριμένες εφαρμοσμένες πρακτικές (θεραπείες, θεραπευτικές συσκευές κ.α.), πλήρως προσβάσιμες από όλους τους πολίτες της Κούβας μέσα από το δημόσιο και δωρεάν σύστημα υγείας.

Μου είχε κάνει ιδιαίτερη εντύπωση τότε το ότι «ξόδευε» χρόνο από την επίσκεψή του για ένα θέμα περισσότερο κοινωνικοπολιτικού ενδιαφέροντος παρά επιστημονικού, κάτι τελείως ασυνήθιστο στα ευρωπαϊκά ερευνητικά ινστιτούτα, τα οποία είτε αποστειρώνονται τελείως από τέτοιες ανησυχίες, είτε ενσωματώνονται πλήρως στις πολιτικές επιλογές των ιμπεριαλιστικών κρατών (για παράδειγμα, όπως αστειεύονταν τότε οι πιο έμπειροι συνάδερφοί μου από τις ΗΠΑ, υπήρχε μια περίοδος που για να χρηματοδοτηθεί η έρευνά τους οι λέξεις κλειδιά έπρεπε να συμπεριλαμβάνουν την «τρομοκρατία»…). Ή για να αντιγράψω τα λόγια του Βαλδές Σόσα: «το δυτικό σύστημα εισαγωγής της επιστήμης στην κοινωνία είναι χρεοκοπημένο».

Με μεγάλη χαρά, επομένως, διάβασα την είδηση για την πρόσληψή του σε πανεπιστήμιο της Κίνας και για τη συνεργασία μεταξύ Κίνας και Κούβας στις νευροεπιστήμες. Είχα υπόψη μου τις προσπάθειες που οι καθηγητές μου και συνάδερφοι του Βαλδές Σόσα έκαναν προκειμένου να τον βοηθήσουν οικονομικά για να συμμετάσχει σε διεθνή συνέδρια για παράδειγμα, ενώ στο παρόν κείμενο αναφέρονται οι ενέργειες των ΗΠΑ για να εμποδίσουν την εξαγωγή ενός μαγνητικού τομογράφου, δωρεά αμερικάνικου πανεπιστημίου, στην Κούβα με το πρόσχημα ότι θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για στρατιωτικούς σκοπούς!

‘Αραγε ένας τέτοιος ισχυρισμός είναι πολύ πιο παράλογος από άλλους που αντιμετωπίζουν την εθνικά ανεξάρτητη και αυτόκεντρη ανάπτυξη και ισχυροποίηση των πρώην αποικιοκρατούμενων χωρών, υπό την εξουσία κομμουνιστικών κομμάτων, και το βάθεμα της μεταξύ τους συνεργασίας, ως ανάδειξη ανταγωνιστικών ιμπεριαλιστικών πόλων;.. Έτσι, υπάρχουν σήμερα στην (κομμουνιστική) Αριστερά των χωρών του ιμπεριαλιστικού στρατοπέδου, και συγκεκριμένα στην Ελλάδα, που στα λόγια του Πέδρο Βαλδές «Είμαι κομμουνιστής και δεν ντρέπομαι για αυτό», θα του απαντούσαν «είσαι ιμπεριαλιστής και δεν το ξέρεις»!

Διονύσης Περδίκης

 

 

 

Όταν ο Κουβανός νευροπληροφορικός Πέδρο Αντόνιο Βαλδές Σόσα (Pedro Antonio Valdés Sosa) έγραψε τον Οκτώβριο του 2023 στον Σι Τζιμπίνγκ (Xi Jinping), ηγέτη της Κίνας, χαιρετίζοντας την αναπτυσσόμενη συνεργασία των δύο κομμουνιστικών χωρών στον τομέα της επιστήμης του εγκεφάλου, δεν περίμενε απάντηση. Ωστόσο, ο ύμνος του Βαλδές Σόσα στην Πρωτοβουλία «Μια Ζώνη, Ένας Δρόμος» (Belt and Road Initiative, BRI), ένα παγκόσμιο έργο υποδομών αξίας 1,3 τρισεκατομμυρίων δολαρίων και το εμβληματικό μέσο της Κίνας για την προβολή ήπιας δύναμης, το οποίο εξήρε ως «διορατική και καινοτόμο ιδέα», βρήκε απήχηση στο Πεκίνο. Την επόμενη εβδομάδα, ο Σι απάντησε στον «σύντροφό» του, σημειώνοντας ότι ο «τελικός στόχος» της BRI είναι «να διερευνήσει νέα μέτρα για τις φιλικές χώρες στην αναζήτησή τους για κοινή ανάπτυξη». Οι παρουσιαστές της κινεζικής τηλεόρασης διάβασαν ολόκληρη την επιστολή του Σι στον αέρα και ο Βαλδές Σόσα έγινε κάτι σαν διασημότητα στο Τσενγκντού, την πόλη στη νοτιοδυτική Κίνα όπου σήμερα διευθύνει ένα εργαστήριο.

Για την Κίνα, η δημόσια ανταλλαγή έδωσε μια θετική τροπή στην 12χρονη πρωτοβουλία BRI, η οποία έχει χρηματοδοτήσει την κατασκευή δρόμων, σιδηροδρόμων, σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και λιμένων σε όλο τον κόσμο. Ωστόσο, η Κίνα επιδιώκει επίσης όλο και περισσότερο να χρησιμοποιήσει την πρωτοβουλία για να ενισχύσει τους δεσμούς στον τομέα της επιστήμης και της τεχνολογίας με τις σχεδόν 150 χώρες που συμμετέχουν σε αυτήν. Και η έναρξη λειτουργίας, τον Δεκέμβριο του 2024, του Κινεζο-Κουβανικού Κοινού Εργαστηρίου για τη Νευροτεχνολογία και την Επικοινωνία Εγκεφάλου-Συσκευών στο Πανεπιστήμιο Ηλεκτρονικής Επιστήμης και Τεχνολογίας της Κίνας (University of Electronic Science and Technology of China , UESTC), το οποίο συνδιευθύνει ο Βαλδές Σόσα, υπογραμμίζει τον τρόπο με τον οποίο η Κίνα συνεχίζει να επιδιώκει ξένες ερευνητικές συμμαχίες, ακόμη και όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες προχωρούν σε περιορισμό των προγραμμάτων εξωτερικής βοήθειας και της διεθνούς επιστημονικής συνεργασίας.

«Η Κίνα επενδύει στην επιστήμη στο εξωτερικό και η απάντησή μας είναι να αποτυγχάνουμε», λέει ο μοριακός βιολόγος του Πανεπιστημίου Johns Hopkins, Peter Agre, κάτοχος βραβείου Νόμπελ και επαγγελματίας της επιστημονικής διπλωματίας. Αυτός και άλλοι παρατηρητές φοβούνται ότι μια περαιτέρω υποχώρηση των ΗΠΑ από την παγκόσμια επιστημονική σκηνή θα μπορούσε να τροφοδοτήσει μια ραγδαία επέκταση της κινεζικής ήπιας δύναμης.

Η Κίνα έχει προσλάβει ένα εξαιρετικό ταλέντο στον 74χρονο επιστήμονα, λένε οι συνάδελφοί του. Ο Βαλδές Σόσα και ο δίδυμος αδελφός του, επίσης νευροεπιστήμονας, γεννήθηκαν στο Σικάγο πριν οι γονείς τους μετακομίσουν με την οικογένεια στην Αβάνα το 1961, μετά την ανάληψη της εξουσίας από τον Φιντέλ Κάστρο. «Είμαι κομμουνιστής και δεν ντρέπομαι για αυτό», λέει ο Βαλδές Σόσα. Σε μια προσπάθεια να αναπτύξουν το ταλέντο τους, οι πρόωρα ώριμοι αδελφοί ολοκλήρωσαν το λύκειο σε 2 χρόνια και σε ηλικία 16 ετών άρχισαν να σπουδάζουν ιατρική στο Πανεπιστήμιο της Αβάνας. Τα μαθηματικά και η πληροφορική ήταν τα δυνατά τους σημεία και το 1978, σε ηλικία 28 ετών, ο Βαλδές Σόσα ταξίδεψε στη Ρίγα της Λετονίας, που τότε ήταν μέρος της Σοβιετικής Ένωσης, για να παρουσιάσει ένα ψηφιακό σύστημα ηλεκτροεγκεφαλογραφήματος (EEG) βασισμένο σε έναν υπολογιστή που είχαν αναπτύξει οι αδελφοί. «Ο κουβανικός υπολογιστής εντυπωσίασε τους Ρώσους», ισχυρίζεται ο Βαλδές Σόσα. «Ήταν δυνατοί στη θεωρία, αλλά είχαν αρκετά χάλια υπολογιστές».

Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, που άφησε την Κούβα στην τύχη της, τα δίδυμα αδέλφια αξιοποίησαν τις μαθηματικές τους γνώσεις για ειρηνικούς σκοπούς. Ίδρυσαν το Κουβανικό Κέντρο Νευροεπιστημών, το οποίο κέρδισε φήμη για ένα τεστ ανίχνευσης απώλειας ακοής σε βρέφη. Ο Valdés Sosa ειδικεύτηκε στα EEG, μια πρώιμη τεχνολογία παρακολούθησης του εγκεφάλου που τελικά εκτοπίστηκε από άλλες μεθόδους, όπως η λειτουργική μαγνητική τομογραφία (functional Magnetic Resonance Imaging, fMRI). Ωστόσο, στο πλαίσιο του δεκαετούς εμπάργκο κατά της Κούβας, οι ΗΠΑ απαγόρευσαν την εξαγωγή μηχανημάτων fMRI και άλλων προηγμένων συσκευών στην Κούβα. «Θέλαμε να του στείλουμε ένα fMRI» που προσφέρθηκε να δωρίσει το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Λος Άντζελες, αλλά δεν καταφέραμε να λάβουμε άδεια εξαγωγής, λέει ο Mark Rasenick, νευροεπιστήμονας στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόις στο Σικάγο. Το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ, λέει, «ισχυρίστηκε ότι οι μηχανές θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως όπλα».

Το 1993, ο Βαλδές Σόσα ζήτησε από τον Άλαν Έβανς, έναν διακεκριμένο επιστήμονα εγκεφάλου στο Πανεπιστήμιο McGill, να μοιραστεί δεδομένα χαρτογράφησης εγκεφάλου από μαγνητική τομογραφία, ώστε οι Κουβανοί να μπορέσουν να γράψουν αλγόριθμους για την εξαγωγή περισσότερων πληροφοριών από τα ηλεκτροεγκεφαλογραφήματα. «Όταν ο Πέδρο επέστρεψε περίπου ένα χρόνο αργότερα και μου έδειξε τι είχαν κάνει με αυτά τα δεδομένα», λέει ο Έβανς, «ήταν μια από τις πιο συγκλονιστικές στιγμές στην ερευνητική μου καριέρα». Οι κουβανέζικοι αλγόριθμοι είχαν επιτρέψει στους ερευνητές να κατασκευάσουν εξελιγμένους χάρτες εγκεφάλου από δεδομένα EEG. «Αυτοί οι χάρτες μοιάζουν με εικόνες PET (Σ.τ.Μ. Positron Emission Tomography, Ποζιτρονική Τομογραφία Εκμπομπής», λέει ο Έβανς. «Ήταν ένα χαστούκι. Σκέφτηκα: ‘Αυτοί οι άνθρωποι είναι πραγματικά καλοί’».

Ο Βαλδές Σόσα επισκέφθηκε την Κίνα για πρώτη φορά το 2011, όπου συνάντησε έναν ομοϊδεάτη του, τον νευροεπιστήμονα Yao Dezhong του UESTC, επίσης ειδικό σε θέματα EEG. Λίγα χρόνια αργότερα, το UESTC προσέλαβε τον Βαλδές Σόσα μέσω του προγράμματος Thousand Talents (Σ.τ.Μ., Χίλια Ταλέντα). Από την έδρα του στο Τσενγκντού, την πρωτεύουσα της επαρχίας Σιτσουάν, ο Βαλδές Σόσα ίδρυσε μαζί με τον Έβανς το Global Brain Consortium (Σ.τ.Μ., Παγκόσμιο Συνεταιρισμό Εγκεφάλου), ένα δίκτυο νευροεπιστημόνων σε 27 χώρες. «Η βασική προϋπόθεση είναι η δημοκρατικοποίηση της νευροεπιστήμης, έτσι ώστε οι επιστήμονες σε χώρες με χαμηλό και μεσαίο εισόδημα να έχουν πρόσβαση σε δεδομένα και εργαλεία» για την αντιμετώπιση των ανισοτήτων στην υγεία του εγκεφάλου, λέει ο Έβανς.

Το νέο εργαστήριο BRI, με περίπου 100 μέλη και υπό τη συνδιεύθυνση του Yao, θα βασιστεί στο έργο του κονσόρτσιουμ, χρησιμοποιώντας τεχνητή νοημοσύνη για τη διερεύνηση νευροεκφυλιστικών και άλλων εγκεφαλικών παθήσεων και θα δημιουργήσει ένα παγκόσμιο αρχείο δεδομένων για την υγεία του εγκεφάλου, λέει ο Βαλδές Σόσα. (Άλλα κοινά εργαστήρια BRI περιλαμβάνουν ένα για τη διατήρηση των υδάτινων πόρων στην Αίγυπτο και ένα για την υδροηλεκτρική ενέργεια στο Πακιστάν.) Η ιδιότητα του εργαστηρίου BRI θα επιτρέψει στην κουβανο-κινεζική ομάδα να υποβάλει αίτηση για κινεζικές επιχορηγήσεις για έργα που αφορούν άλλες χώρες του BRI, ξεκινώντας από αυτές της Λατινικής Αμερικής. Ο Βαλδές Σόσα είναι επίσης πρόθυμος να δημιουργήσει συμμαχίες με επιστήμονες από τις ΗΠΑ και την Ευρώπη, των οποίων το διεθνές έργο βρίσκεται σε δυσχερή θέση λόγω των μεταβαλλόμενων γεωπολιτικών συνθηκών, παρόλο που «το δυτικό σύστημα εισαγωγής της επιστήμης στην κοινωνία είναι χρεοκοπημένο», όπως ισχυρίζεται ο Valdés Sosa.

Οι παγκόσμιες εντάσεις ενδέχεται να εμποδίσουν τέτοιες πρωτοβουλίες, λέει ο περιβαλλοντολόγος Peng Gong, αντιπρόεδρος του Πανεπιστημίου του Χονγκ Κονγκ. «Ωστόσο, οι μεμονωμένοι επιστήμονες που δεν έχουν περιορισμούς θα πρέπει να ενθαρρύνονται να συμμετάσχουν» στα έργα της BRI.

Ο Manfred Horvat, εμπειρογνώμονας σε θέματα επιστημονικής πολιτικής στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο της Βιέννης, συμφωνεί με αυτή την άποψη. Ωστόσο, σύμφωνα με τον Horvat, ο οποίος μαζί με τον Gong έγραψε το 2019 ένα άρθρο στην εφημερίδα Science καλώντας την Κίνα να εμπλέξει την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα στην υλοποίηση της BRI, η δημιουργία των βάσεων για μια τέτοια συνεργασία στο τρέχον κλίμα «σίγουρα θα είναι δύσκολη». Και ο Έβανς λέει ότι όσον αφορά τις επιστημονικές συνεργασίες μεταξύ υπερδυνάμεων, «είναι ένα πολύ περίπλοκο, τετραδιάστατο σκάκι που παίζεται αυτή τη στιγμή».