«Επί ίσοις όροις»: Ο Σολτς στην Αφρική

Αναδημοσίευση από το Κοσμοδρόμιο

του Νίκου Αλεξάτου

Ο Ζαν Κλοντ Σανγκουά είναι 27 χρονών, είναι πολίτης της ΛΔ του Κονγκό και φοιτητής στο Πανεπιστήμιο του Λουγκάνσκ, στην ομώνυμη Λαϊκή Δημοκρατία που αποσχίστηκε από την Ουκρανία το 2014 μαζί με το Ντονιέτσκ και που αναγνωρίζεται μόνο από τη Ρωσία ως κρατική οντότητα. Όταν η ΛΔ του Λουγκάνσκ κήρυξε την επιστράτευση ο Ζαν Κλοντ δεν σκέφτηκε πολύ πριν πάρει την απόφασή του. Μαζί με έναν συμπατριώτη του και έναν φίλο τους, πολίτη της Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας κατετάγησαν στην Λαϊκή Πολιτοφυλακή και πολεμούν στο πλευρό των εχθρών του Κιέβου.

Το ουκρανικό υπουργείο Άμυνας δημοσίευσε τα στοιχεία του σε ένα κανάλι του Telegram δηλώνοντάς τον νεκρό ή αγνοούμενο, καθώς σε κάποια επιχείρηση ουκρανικών δυνάμεων ο Ζαν Κλοντ έχασε την στρατιωτική του ταυτότητα και έπεσε στα χέρια του εχθρού. Φίλοι και συγγενείς νόμισαν πως είναι νεκρός. Ο Σανγκουά όμως περιπολεί στους δρόμους της πόλης του Λουγκάνσκ, μετά από δύο μήνες συνεχούς παρουσίας στην πρώτη γραμμή του μετώπου. «Έγινε πόλεμος στη χώρα που ζω. Τι άλλο να έκανα; Είμαι άντρας», εξηγεί ο 27χρονος στον Πιότρ Σάουερ, ανταποκριτή της βρετανικής εφημερίδας The Guardian στη Μόσχα.

Ο Σάουερ με αφορμή τη στάση του Σανγκουά υπενθυμίζει τι σημαίνει Ρωσία για την πλειοψηφία των ανθρώπων της Αφρικής: σημαντικότατος αρωγός στους αγώνες για εθνική ανεξαρτησία, μια χώρα που δεν έχει βάψει τα χέρια της με αφρικανικό αίμα στα πλαίσια κάποιας αποικιακής πολιτικής, κοινός εχθρός με αυτό που οι πιο πολλοί Αφρικανοί και Αφρικανές θεωρούν βασική και πρώτιστη πηγή των μεγάλων προβλημάτων τους: τη συλλογική Δύση.

Οι όροι «Παγκόσμιος Νότος» και «συλλογική Δύση» έκαναν την εμφάνισή τους τις τελευταίες δεκαετίες και έχουν εν πολλοίς αντικαταστήσει την κατηγοριοποίηση κρατών, οικονομιών και κοινωνιών σε Πρώτο και Τρίτο Κόσμο, σε ανεπτυγμένες και αναπτυσσόμενες ή υπανάπτυκτες χώρες. Τους όρους αυτούς χρησιμοποιεί, πέρα από την παγκόσμια αριστερά, και η ηγεσία της Ρωσίας.

Αυτό το τελευταίο μας το έμαθε, σε όσους δεν μιλούν ρωσικά, ο καγκελάριος της Γερμανίας Σολτς, μιλώντας στην Ημέρα των Καθολικών, μια ετήσια διοργάνωση της Καθολικής Εκκλησίας στη Γερμανία. Ο Γερμανός καγκελάριος βρέθηκε στα τέλη του Μάη στην Αφρική. Το ταξίδι του είχε τρεις σταθμούς. Από τον καθημαγμένο Νίγηρα με τα τεράστια φυσικά πλούτη, ανάμεσα σε αυτά και ουράνιο, όπου η Γερμανία διατηρεί στρατιωτικές δυνάμεις οι οποίες εκπαιδεύουν τις ένοπλες δυνάμεις της αφρικανικής χώρας. Η επίσκεψη στη Δημοκρατία του Νίγηρα αξιολογείται θετικά από τη γερμανικής κυβέρνηση. Τα πράγματα όμως δυσκόλεψαν αρκετά στη Σενεγάλη, ενώ το κλείσιμο του ταξιδιού έγινε στη Νότια Αφρική. Εν αντιθέσει με τη Δημοκρατία του Νίγηρα που είχε καταδικάσει στον ΟΗΕ αρχές του Μάρτη τη ρωσική επιχείρηση στην Ουκρανία, Σενεγάλη και Νότια Αφρική απείχαν, αρνούμενες να πάρουν θέση στη σύγκρουση. Την ίδια στάση κράτησαν και χώρες όπως η Κίνα, η Βολιβία, η Ινδία και το Ιράν.

Γυρίζοντας από το ταξίδι του ο Σολτς και αφού εξασφάλισε μια συμφωνία με τη Σενεγάλη για προμήθεια πετρελαίου και φυσικού αερίου, αλλά όχι τη συμπόρευση του δυτικοαφρικανικού κράτους στο Ουκρανικό, μίλησε στην καθιερωμένη ετήσια συνάντηση των Καθολικών της Γερμανίας στη Στουτγάρδη. Σε αυτή του την ομιλία ο καγκελάριος Σολτς επισήμανε την ανάγκη που έχει η Γερμανία για ανάπτυξη καλών σχέσεων με την Αφρική και την ανάγκη να αντιμετωπιστεί το αφήγημα της Ρωσίας σε σχέση με τη σύγκρουση στην Ουκρανία και τις συνέπειές του, όπως π.χ. η κρίση των σιτηρών, το οποίο βρίσκει απήχηση τόσο σε επίπεδο κυβερνήσεων και πολιτικών δυνάμεων, όσο και στον πληθυσμό της τεράστιας ηπείρου με τον νεανικό και δυναμικό πληθυσμό. «Η Ρωσία μιλάει για συλλογική Δύση ως κοινό αντίπαλο τόσο της ίδιας όσο και της Αφρικής», είπε ο Σολτς και προσέθεσε πως πρέπει η Γερμανία να αντιμετωπίζει τους Αφρικανούς «επί ίσοις όροις». Με αυτή του τη φράση ο Σολτς αναγνώρισε εμμέσως πως μέχρι τώρα η Δύση μιλά με την Αφρική από θέση ισχύος. Η θέση ισχύος όμως δεν αντανακλά πλέον την πραγματικότητα. Η Αφρική τώρα αναβαθμίζεται γεωπολιτικά. Οι τεκτονικές αλλαγές στο παγκόσμιο σύστημα περνούν και από το Ντακάρ ή την Πρετόρια.

Σημασία έχει εδώ να αναφέρουμε, μιας και στη Σενεγάλη το θέμα ήταν το φυσικό αέριο, πως και η Αργεντινή από την άλλη μεριά του Ατλαντικού, προσφέρθηκε να προμηθεύει αέριο και πετρέλαιο, αλλά και σιτηρά τη Γερμανία, όταν ο πρόεδρος της χώρας Φερνάντες επισκέφτηκε τη Γερμανία. Το Βερολίνο προσπαθεί να καλύψει κενά, οι χώρες που μπορούν να τα καλύψουν γνωρίζουν πως μπορούν να εκμεταλλευθούν την ανάγκη για να πετύχουν καλύτερους όρους και γεωπολιτική αναβάθμιση. Πάντως ο πρόεδρος της Σενεγάλης και πρόεδρος της Αφρικανικής Ένωσης αυτόν τον καιρό, μετά την επίσκεψη Σολτς μετέβη στη Μόσχα για συνομιλίες με τη ρωσική ηγεσία. Στην επίσκεψη αυτή επιβεβαιώθηκαν οι καλές σχέσεις μεταξύ Ρωσίας, Σενεγάλης και Αφρικανικής Ένωσης (εν μέσω ένοπλης σύγκρουσης και κυρώσεων, να μην ξεχνάμε). και απετέλεσαν ένα βήμα στην προσπάθεια για εξεύρεση λύσης της κρίσης των σιτηρών. Η Ρωσία πάντως υποσχέθηκε να στείλει τόσο σιτηρά όσο και λιπάσματα στις περιοχές που αντιμετωπίζουν επισιτιστικό κίνδυνο.

Τελευταίος σταθμός της αφρικανικής περιοδείας του Σολτς ήταν η Νότια Αφρική. Η χώρα μέλος των BRICS είναι η τρίτη μεγαλύτερη οικονομία της ηπείρου και μεγάλος παγκόσμιος παίκτης. Η υπουργός διεθνών υποθέσεων της χώρας, Δρ. Ναλέντι Πάντορ, πριν τις συνομιλίες επισήμανε το εύρος των ζητημάτων που ξεκινούσαν από το ουκρανικό, πέρασαν μέσα από την πολύπλευρη οικονομική συνεργασία για να καταλήξουν στα θέματα της πανδημίας και τη στάση της Δύσης στο θέμα των εμβολίων. Η Δύση, να υπενθυμίσουμε εδώ, αντιμετώπισε τα εμβόλια ως ένα ακόμα βιομηχανικό προϊόν προς πώληση και πηγή κερδοφορίας, αποκλείοντας έτσι μεγάλα τμήματα του παγκόσμιου γενικά και του αφρικανικού πληθυσμού ειδικότερα. Αυτό τώρα γυρίζει μπούμερανγκ, από τη μία καθώς δεν περιορίζεται δραστικά η διάδοση του κορονοϊού, από την άλλη γιατί δεν μπαίνει φραγμός στις μεταλλάξεις.

Ο πρόεδρος της Νότιας Αφρικής, Σίριλ Ραμαφόσα, μετά τη συνάντηση του με τον Σολτς έκανε ξεκάθαρα ορισμένα πράγματα που σηματοδοτούν μια νέα φάση στις σχέσεις τις χώρας του με τη Δύση. «Εξηγήσαμε στον καγκελάριο Σολτς τη θέση μας και την κατανόησε», είπε στη συνέντευξη Τύπου αναφερόμενος στη στάση της κυβέρνησής του στο Ουκρανικό. Ο Ραμαφόσα όχι μόνο δεν καταδίκασε τη ρωσική πολιτική, όπως έκανε ο Σολτς, αλλά άσκησε κριτική στις κυρώσεις που έχουν επιβληθεί στη Ρωσία. «Ακόμα και χώρες που είναι απλά θεατές ή που δεν έχουν κανενός είδους σχέση με τη σύγκρουση, υποφέρουν λόγω των κυρώσεων που έχουν επιβληθεί από τη Δύση στη Μόσχα». Να σημειώσουμε εδώ πως ο Ραμαφόσα δεν μίλησε ούτε για πόλεμο ούτε για εισβολή, παρά μόνο για σύγκρουση. Αυτόν τον όρο χρησιμοποιούν κατά κανόνα οι αφρικανικές χώρες.

Ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 2000 είχε γίνε σαφές πως η Κίνα έμπαινε δυναμικά στην αφρικανική ήπειρο και πριν δέκα χρόνια αναλυτές και δημοσιολόγοι επεσήμαιναν τις διαφορετικές αντιλήψεις και ταχύτητες ανάμεσα στη Δύση και στην Κίνα σε σχέση με την οικονομική και πολιτική επιρροή στις αφρικανικές χώρες. Η Δύση εμφανίζεται ως ο  αιώνιος άρπαγας, ο διαρκής αποικιοκράτης, ενώ η Κίνα προσφέρει τεχνογνωσία, υποδομές, πιστώσεις και γενικά καλύτερους, πιο ισότιμους όρους στις σχέσεις της με τις χώρες της Αφρικής. Εξάλλου η Κίνα αποτελεί πρότυπο ανάπτυξης για πολλές χώρες και δισεκατομμύρια ανθρώπους του Παγκόσμιου Νότου καθώς κατόρθωσε σε σημαντικά σύντομο ιστορικό χρόνο να αναδυθεί από τριτοκοσμική χώρα σε παγκόσμια δύναμη, δεύτερη οικονομία της Γης με προοπτικές να γίνει πρώτη. Αυτή τη θετική εικόνα της Κίνας που δημιουργεί τεράστιο άγχος στους Δυτικούς έρχεται τώρα να την συμπληρώσει η διαπίστωση πως και η Ρωσία απολαμβάνει κύρους και φιλικών διαθέσεων στη βασανισμένη ήπειρο.

Στο άρθρο του Guardian είναι ξεκάθαρο το ποιος φταίει για την κρίση των σιτηρών: είναι η Δύση με τις κυρώσεις της και ο Ζελένσκι που έχει ναρκοθετήσει τα λιμάνια. Είναι η Δύση που αισχροκερδεί, όπως με τα εμβόλια. Αυτές τις απόψεις, ταυτόσημες με τις θέσεις του Κρεμλίνου, θα ήθελε να αλλάξει η γερμανική ηγεσία. Για να έχει ελπίδα πως θα καταφέρει κάτι τέτοιο θα πρέπει να αντιμετωπίσει τους Αφρικανούς και τις Αφρικανές επί ίσοις όροις. Οι Αφρικανοί όμως δε νιώθουν κάτι τέτοιο. Οι πνιγμένοι της Μεσογείου και γενικά ο θεσμικός ρατσισμός που βιώνουν στο θέμα για παράδειγμα της προσφυγιάς (οι μαύροι δεν περνούν στην ΕΕ, οι ξανθοί γίνονται δεκτοί μετά βαΐων κι κλάδων) ή το θέμα των εμβολίων απλά προστίθενται στην το λιγότερο τραυματική και διαρκώς φονική εμπειρία, ιστορική και τωρινή, που έχουν οι Αφρικανοί από την Ευρώπη. Η Γερμανία έχει αργήσει πολύ στο να αλλάξει πολιτική, τώρα φαίνεται σα να ζητιανεύει. Οι τεκτονικές αλλαγές λαμβάνουν χώρα τώρα.