Γιατί έγινε αυτή η «μαζική μετανάστευση», όπως αποκλήθηκε σεμνά η σιωπηλή εθνοκάθαρση στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ; Και γιατί η διεθνής κοινότητα, με όλη της την προσήλωση στα ανθρώπινα δικαιώματα, με τον σεβασμό στη δημοκρατία και γενικώς την αγάπη της για τα ωραία και παχιά λόγια δεν έκανε τίποτε απολύτως για να την σταματήσει;
Λοιπόν, όπως δυστυχώς πάντα συμβαίνει, τα πράγματα είναι περίπλοκα. Για παράδειγμα, δεν είναι αλήθεια ότι η Δύση δεν έκανε τίποτε να σταματήσει αυτή τη συνεχιζόμενη ανθρωπιστική καταστροφή. Μόλις τον περασμένο Ιούλιο ο περιώνυμος υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Άντονι Μπλίνκεν, απαίτησε από το Αζερμπαϊτζάν να ανοίξει τον Διάδρομο του Λατσίν (Lachin), τον μοναδικό δρόμο που συνδέει το Ναγκόρνο Καραμπάχ με την Δημοκρατία της Αρμενίας. Οι Αζέροι τον είχαν κλείσει, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να εφοδιαστεί ο ντόπιος πληθυσμός με τα αναγκαία. Και μόλις πριν τρεις εβδομάδες, μέσα στον Σεπτέμβρη, η γνωστή για τους τσαμπουκάδες που πουλάει στην Κίνα, πρώην πρόεδρος της αμερικανικής Βουλής των Αντιπροσώπων Νάνσι Πελόζι, βρήκε το κουράγιο να επισκεφτεί την Αρμενία και να υποσχεθεί για μια ακόμα φορά την «ισχυρή και συνεχιζόμενη υποστήριξη των ΗΠΑ» στην χώρα σε αυτή τη δύσκολη συγκυρία.
Οι απειλές όμως και οι υποσχέσεις έμειναν στα λόγια. Και αυτό επειδή όπως λέγαμε, τα πράγματα είναι δυστυχώς πιο περίπλοκα: οι ΗΠΑ έχουν αυτή τη στιγμή την αμφίβολη τιμή να βλέπουν να ανθούν οι χώρες που έχουν βάλει στο στόχαστρό τους, ενώ οι φίλες και σύμμαχές τους χώρες, αυτές που έχουν την «ισχυρή και συνεχή» υποστήριξή τους, να διαλύονται.
Το Νέο Μεγάλο Παιχνίδι
Μια γρήγορη ανακεφαλαίωση: Μετά την επώδυνη ήττα των Αρμενίων στην προηγούμενη φάση του πολέμου το 2020, οι Αζέροι ξεκίνησαν μια συστηματική εκστρατεία κατά των «τρομοκρατών» που βρίσκονται στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ (ή Αρτσάχ, όπως αυτοαποκαλούνταν). Η τελευταία φάση της «αντιτρομοκρατικής» επιχείρησης ξεκίνησε στις 19 Σεπτεμβρίου. Εδώ δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι διεθνώς το Ναγκόρνο Καραμπάχ αναγνωρίζεται ως τμήμα του Αζερμπαϊτζάν. Κανένας όμως δεν δίνει το δικαίωμα στο τελευταίο να ονομάζει συλλήβδην τον συμπαγή αρμένικο πληθυσμό «τρομοκράτες» και να προχωράει σε εθνοκάθαρση.
Φυσικά ο πληθυσμός αυτός δεν υπάρχει πλέον, «μετανάστευσε» στην Αρμενία, αλλά σε μεγάλο βαθμό η τελική κατάληψη της περιοχής από τους Αζέρους είναι αποτέλεσμα της εδώ και χρόνια ακολουθούμενης αλλοπρόσαλλης πολιτικής από την κυβέρνηση του Αρμένιου πρωθυπουργού Νίκολ Πασινιάν. Ο Πασινιάν είναι αποτέλεσμα μιας «έγχρωμης» επανάστασης, η οποία τον έβαλε στη θέση που είναι. Δεν είναι περίεργο λοιπόν ότι είναι, θα λέγαμε ευγενικά, ιδιαίτερα φιλοδυτικός (δηλαδή πιόνι της Ουάσινγκτον). Πρόσφατα προσκάλεσε τις ΗΠΑ και την Ε.Ε. στην ειρηνευτική διαδικασία, την οποία παραδοσιακά χειρίζεται η Ρωσία, ενώ η σύζυγός του πήγε στο Κίεβο για να προσφέρει… ανθρωπιστική βοήθεια στην Ουκρανία, σε μια σκληρά συμβολική κίνηση (η Αρμενία δεν είναι σε θέση να προσφέρει βοήθεια σε κανέναν, αντίθετα χρειάζεται όση βοήθεια μπορεί να της δοθεί). Η αρμένικη πολιτική σκηνή έχει κάνει μια σειρά από βήματα προς τη Δύση, ξεπερνώντας αρκετές φορές τις κόκκινες γραμμές της Ρωσίας. Πρόσφατα προχώρησε ένα βήμα ακόμα προς την επικύρωση του Καταστατικού της Ρώμης του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου της Χάγης για εγκλήματα πολέμου. Να σημειωθεί ότι το καταστατικό αυτό δεν το έχουν επικυρώσει το Ισραήλ και οι ΗΠΑ, για προφανείς λόγους: αναγνώριση της δικαιοδοσίας του δικαστηρίου θα είχε πιθανότατα δυσάρεστες συνέπειες για υψηλόβαθμους πολίτες τους. Η Αρμενία δεν είχε υπογράψει το καταστατικό και η επίσημη δικαιολογία για την επικύρωση είναι ότι θέλουν να δικάσουν τους εγκληματίες πολέμου Αζέρους. Το πρόβλημα είναι ότι η υπογραφή του συνιστά μια «εχθρική κίνηση» σύμφωνα με το Κρεμλίνο. Και αυτό επειδή οι ΗΠΑ (που είπαμε ότι δεν το έχουν επικυρώσει) κατηγορούν τον Πούτιν για εγκλήματα πολέμου, με αποτέλεσμα αυτός να απειλείται τυπικά με σύλληψη αν πατήσει το πόδι του σε χώρα που το έχει επικυρώσει. (Η Ρωσία το είχε επικυρώσει στο παρελθόν, αλλά αποσύρθηκε μετά τις κατηγορίες αυτές).
Οι επιθέσεις φιλίας του Πασινιάν προς τη Δύση ήταν προφανώς κινήσεις όχι διαφορετικές από τις αντίστοιχες του Ζελένσκι: επιχειρούσε να πείσει τους δυτικούς να ανοίξουν τους κρουνούς χρηματοδότησης προς την Αρμενία, υποσχόμενος ότι θα την κάνει ένα ακόμα αγκάθι στα πλευρά της Ρωσίας. Οι υπολογισμοί του απέτυχαν οικτρά, την ίδια στιγμή που οι δύο σύμμαχοι της Αρμενίας στην περιοχή, Ρωσία και Ιράν απομακρύνονται από αυτόν, χωρίς αντίστοιχα οι ΗΠΑ να μπορούν, παρότι μάλλον το θέλουν, να πατήσουν πραγματικά το πόδι τους στη χώρα. Αποτέλεσμα είναι όχι μόνο η αρμενική πλευρά να μην έχει να περιμένει βοήθεια από πουθενά, αλλά να χάνει και το Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
Όλα τα παραπάνω είναι δείγμα του «μεγάλου παιχνιδιού» που παίζεται αυτή τη στιγμή για την κυριαρχία στην αχανή περιοχή από τον Καύκασο μέχρι την Κίνα. Η Αρμενία έμπλεξε: είναι το κεντρικό κομμάτι σε ένα εξαιρετικά περίπλοκο παιχνίδι που υπερβαίνει τα μεγέθη της χώρας, τη στιγμή που αυτή έχει στο πλάι της «φίλους» που καλύτερα θα ήταν να δηλώνουν εχθροί. Το μέλλον της χώρας είναι εξαιρετικά σκοτεινό.
Οι μεγάλοι διάδρομοι
Η ατυχία της Αρμενίας είναι ότι βρίσκεται σφηνωμένη στις υπώρειες του Καύκασου μεταξύ Τουρκίας στη Δύση, Γεωργίας στο Βορρά, Αζερμπαϊτζάν στην Ανατολή ενώ προς τον Νότο συνορεύει με το Ιράν και τον αζέρικο θύλακο του Ναχιτσεβάν. Είναι χώρα φτωχή σε πρώτες ύλες, αντίθετα με το πλούσιο (και επιθετικά νεόπλουτο) Αζερμπαϊτζάν, κάτι που έχει συνέπειες και ως προς τις δυνατότητες εξοπλισμού. Παρά το μικρό της μέγεθος όμως, βρίσκεται πάνω σε πολύ κρίσιμο για το μέλλον των διεθνών ροών εμπορευμάτων σταυροδρόμι. Η θέση της Αρμενίας την κάνει πολλαπλό στόχο διαφορετικών δυνάμεων για διαφορετικούς λόγους. Είναι ένα χαρτί που η χώρα ουδέποτε έπαιξε – αντίθετα φαίνεται πως το έχει κάψει πριν καν το χρησιμοποιήσει.
Φυσικά οι πρώτοι ενδιαφερόμενοι για την εκμετάλλευση της θέσης της Αρμενίας είναι η Τουρκία και το Αζερμπαϊτζάν, δύο χώρες που εκτός από αντικειμενικά κοινά συμφέροντα, έχουν και ιστορικούς και ιδεολογικούς λόγους να θέλουν τον εκμηδενισμό της Αρμενίας. Για παράδειγμα η Τουρκία δεν έχει ως τώρα (και δεν πρόκειται στο μέλλον να) αναγνωρίσει την Αρμένικη Γενοκτονία. Το άνοιγμα δρόμων απευθείας συγκοινωνίας των δύο τουρκόφωνων «αδελφών εθνών» εμφανίζεται ως επιτακτική ανάγκη λόγω της ισχυρά εθνικιστικής ιδεολογίας που κυριαρχεί και στα δύο κράτη. Το οικονομικό όφελος μιας τέτοιας άμεσης σύνδεσης θα ήταν φυσικά τεράστιο, λόγω καταρχάς του διμερούς εμπορίου, αλλά προοπτικά λόγω επίσης της πιθανότητας απρόσκοπτης ροής πετρελαίου από το Μπακού προς τα δυτικά μέσω Τουρκίας. Επιπλέον η σύνδεση θα έδινε πρόσβαση στην Τουρκία, μέσω της Κασπίας, στις αχανείς τουρκόφωνες περιοχές της Κεντρικής Ασίας, κάτι που διακαώς το επιδιώκει εδώ και δεκαετίες η τουρκική κυρίαρχη τάξη, αλλά ακόμα περισσότερο ειδικά ο Ερντογάν. Ο παντουρκισμός είναι μια επικίνδυνη χίμαιρα που θα συνεχίσει η Τουρκία να κυνηγάει για όσο παραμένει ενιαίο κράτος (για όσο δηλαδή το Κουρδιστάν δεν αποκτά την ανεξαρτησία του, κάτι που τελικά θα γίνει έτσι ή αλλιώς στο μέλλον, αν μη τι άλλο για δημογραφικούς λόγους).
Το πρόβλημα είναι ότι η Αρμενία αποτελεί εμπόδιο μεταξύ των δύο χωρών. Η Τουρκία απαιτεί το άνοιγμα του «Διαδρόμου του Ζανγκεζούρ», ενός δρόμου που θα περνάει μέσα από το έδαφος της Αρμενίας, παράλληλα με τα σύνορα της τελευταίας με το Ιράν, κάτι που θα σημάνει και την άμεση επικοινωνία του αζέρικου θύλακα του Ναχιτσςβάν με την «μητέρα πατρίδα». Αυτό όμως, εκτός από την Αρμενία, δεν το ήθελε η Ρωσία, η οποία κρατούσε έτσι υπό έλεγχο τόσο τις φιλοδοξίες του Ερντογάν, όσο και του προέδρου του Αζερμπαϊτζάν, Ιλχάμ Αλίγιεφ, που κληρονόμησε τη θέση του από τον πατέρα του το 2003 και όλα δείχνουν ότι θα κληροδοτήσει την δική του σε έναν από τους γιούς του, σε μια από τις πιο διεφθαρμένες πετρο-«δημοκρατίες» του πλανήτη. Αλλά τον διάδρομο δεν τον θέλει ούτε και το Ιράν που αυτή τη στιγμή παίζει τον ρόλο του ενδιάμεσου: έτσι όπως έχουν τα πράγματα, ασκεί και αυτό έναν κάποιο έλεγχο στο τι κάνει το Αζερμπαϊτζάν, αλλά επίσης έχει και σημαντικά κέρδη από τα διόδια για την διεξαγωγή του εμπορίου μέσα από το δικό του έδαφος. Αυτός είναι ο λόγος που η πρόσφατη κρίση έφερε ιρανικά στρατεύματα στα σύνορα με την Αρμενία: το Ιράν δήλωσε ότι οι εργασίες για την ολοκλήρωση του διαδρόμου δεν θα ξεκινήσουν χωρίς την έγκρισή του.
Αλλά εκτός από το Ζανγκεζούρ, υπάρχουν και άλλοι πιθανοί διάδρομοι. Πρώτα πρώτα η ενεργειακή και εμπορική διασύνδεση Κασπίας και Μαύρης Θάλασσας είναι μια από τις προτεραιότητες της Ε.Ε., με την υπογραφή από το 2022 συμφωνίας μεταξύ Γεωργίας, Αζερμπαϊτζάν, Ρουμανίας και Ουγγαρίας, υπό την αιγίδα της αγαπημένης της στήλης Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, για την κατασκευή αγωγού ρεύματος που θα παράγεται από «πράσινες» πηγές στον Καύκασο και θα μεταφέρεται στην Ευρώπη. Παρατηρείστε ότι στη συμφωνία συμμετέχει όλος ο νότιος Καύκασος, εκτός από την φιλικότερη προς τη Δύση χώρα της περιοχής, την Αρμενία.
Το σημαντικότερο όμως σχέδιο για την Αρμενία ήταν ο λεγόμενος «Διάδρομος Μεταφορών Βορρά-Νότου», NSTC, ένα ινδικό σχέδιο με την υποστήριξη των ΗΠΑ. Το σχέδιο αφορά την εμπορική σύνδεση της Ινδίας με την Ευρώπη, όντας μια μικρής κλίμακας απάντηση στο κολοσσιαίο αντίστοιχο πρόγραμμα της Κίνας. Περιλαμβάνει την παράκαμψη του εχθρικού Πακιστάν, την μεταφορά ινδικών εμπορευμάτων μέχρι το ιρανικό λιμάνι του Μπαντάραμπας και από κει με σιδηρόδρομο μέσω Ιράν και Καυκάσου μέχρι τη Μόσχα και/ή τη δυτική Ευρώπη. Η Ινδία είχε για χρόνια επιλέξει ο διάδρομος να περνάει από την Αρμενία και όχι από το Αζερμπαϊτζάν για δύο λόγους. Πρώτον επειδή οι καλές μέχρι τούδε σχέσεις Αρμενίας και Ιράν σήμαιναν ότι η συμφωνία για την κατασκευή θα ήταν εύκολη. Δεύτερο, το Αζερμπαϊτζάν έχει κακές σχέσεις με το Ιράν λόγω των εξαιρετικά θερμών σχέσεών του με το Ισραήλ. Οι Αζέροι προμηθεύονται όπλα υψηλής τεχνολογίας από το Ισραήλ (κάτι που εξηγεί και την συντριπτική του υπεροπλία απέναντι στην Αρμενία) και αντιστρόφως το προμηθεύουν με πετρέλαιο. Επιπλέον του έχουν παραχωρήσει και αεροπορικές διευκολύνσεις στο έδαφός τους, κάτι χρήσιμο σε περίπτωση που επιχειρηθεί αεροπορικό χτύπημα κατά της Τεχεράνης. Σαν να μην έφτανε αυτό, το Μπακού διατηρεί άριστες σχέσεις και με το Πακιστάν, πράγμα που κάνει την Ινδία απρόθυμη να συνεργαστεί μαζί του. Αντιθέτως αποτελούσε έναν από τους λίγους προμηθευτές πολεμικού υλικού της Αρμενίας, μεταφέροντας στον Καύκασο τη σύγκρουση των δύο νοτιοασιατικών γιγάντων.
Αυτά όλα ίσχυαν μέχρι χτες. Η αποξένωση της Αρμενίας από τους δύο πρώην συμμάχους της (Ιράν και Ρωσία) κάνει την ολοκλήρωση του Διαδρόμου του Ζανγκεζούρ πολύ πιθανή: τεχνικά το μόνο που λείπει είναι τα δεκαπέντε με είκοσι χιλιόμετρα αυτοκινητόδρομου και τρένου μέσα από το έδαφος της Αρμενίας, τα υπόλοιπα είναι όλα έτοιμα. Αυτό όμως θα έκανε αυτομάτως εξαιρετικά δύσκολο το πέρασμα του διαδρόμου Βορρά-Νότου από την Αρμενία, γιατί αυτό θα σήμαινε διασταύρωση των δύο διαδρόμων σε ένα εξαιρετικά ασταθές σύνορο. Κανείς δεν θα ήθελε επιθέσεις μικρών ανταρτικών ομάδων («τρομοκρατών») σε ένα τέτοιας σημασίας σταυροδρόμι. Αντιθέτως η ολοκλήρωση του Ζανγκεζούρ θα σήμαινε ότι Ιράν, Τουρκία και Αζερμπαϊτζάν θα τα είχαν βρει, ερήμην της Αρμενίας, κάτι που αυτόματα θα έκανε πιο πιθανή τη διέλευση του σιδηροδρόμου από το Μπακού. Και η Ινδία δεν θα είναι διατεθειμένη να περιμένει να ηρεμήσουν τα πράγματα: δείχνει να βιάζεται να ολοκληρώσει το σχέδιό της, επειδή είναι ήδη πολύ πίσω από την Κίνα, βιασύνη που την μοιράζεται με τις ΗΠΑ που θα ήθελαν πολύ να δουν το Ιράν να αδυνατίζει τους δεσμούς του με την Κίνα και τον νέο δρόμο του μεταξιού (που και αυτός διασχίζει το Ιράν) και να ισχυροποιεί τους δεσμούς του με την Ινδία. Έτσι, μπορεί το σχέδιο καθαυτό να είναι αμφίβολης αποτελεσματικότητας, αλλά, όσον αφορά την Αρμενία, ο χρόνος κυλάει υπέρ του Μπακού και των φιλοδοξιών του να αποτελέσει ενεργειακό και εμπορικό κόμβο, απομονώνοντας την Αρμενία.
Υπάρχει ένας επιπλέον λόγος που όλοι οι παίχτες της περιοχής θέλουν να αφήσουν έξω την Αρμενία: κανένας άλλος δεν θέλει την παρέμβαση των Αμερικάνων ή, πολύ περισσότερο, των Ευρωπαίων και συγκεκριμένα της Γαλλίας, του μόνου ευρωπαϊκού κράτους που λόγω μεγάλης αρμένικης κοινότητάς του έχει δείξει ότι θέλει να πάρει μέρος στις διαπραγματεύσεις από μια φιλοαρμενική (ή αντιτουρκική) σκοπιά. Έτσι, για να επιλυθεί το ζήτημα της σύγκρουσης, το Ιράν πρότεινε διαπραγματεύσεις με την μορφή 3+3, δηλαδή Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν και Γεωργία από τη μία, Ρωσία, Τουρκία, Ιράν από την άλλη, ενώ η Τουρκία προτείνει το 2+2 δηλαδή χωρίς Ιράν και Γεωργία. Πέρα από την κάπως περίεργη απαίτηση του Ερντογάν να μην συμμετέχει η μόνη χώρα που έχει σύνορα με όλες τις εμπλεκόμενες (το Ιράν), το κοινό σημείο είναι ότι κανείς από τους τοπικούς παίκτες δεν ζητάει συμμετοχή της Δύσης, εκτός από την Αρμενία. Το Ιράν έχει διαφορές με το Αζερμπαϊτζάν και τους αλυτρωτισμούς του: περισσότεροι εθνοτικά Αζέροι ζουν στο Ιράν όπου αποτελούν την μεγαλύτερη μειονότητα. Το Ιράν έχει και στρατηγικές διαφορές με την Τουρκία για το ποιος θα κάνει κουμάντο ως περιφερειακή δύναμη. Αλλά αυτές οι διαφορές μπορούν να περιμένουν αν στο τραπέζι βρίσκεται ένα καλό ντιλ που να συμφέρει όλους τους εμπλεκόμενους. Και όταν λέμε όλους, εννοούμε όλους: η Αρμενία δεν είναι ανάγκη να εμπλέκεται…
Άμα έχεις τέτοιους φίλους…
Ο Πασινιάν ρίχνει τα βάρη της ήττας στην Ρωσία. Η Αρμενία είναι μέλος του Συλλογικού Αμυντικού Συμφώνου Ασφαλείας (CSTO, που αποτελείται από Ρωσία, Αρμενία, Καζακστάν, Κιργιζία, Τατζικστάν, Λευκορωσία) και επομένως το σύμφωνο όφειλε να την υπερασπίσει – να μην αναφέρουμε ότι υπάρχει μια μεγάλη ρωσική βάση στην Αρμενία. Σωστά αυτά, αλλά την εκεχειρία μεταξύ των δύο πλευρών στο Ναγκόρνο Καραμπάχ είχαν αναλάβει να την επιτηρούν ρωσικά στρατεύματα.
Στις 17 Μαϊου τα ρωσικά στρατεύματα ήταν ακόμα στις θέσεις τους. Την ίδια μέρα λοιπόν, στο Ρεϊκγιάβικ, στα πλαίσια Ευρωπαϊκής Διάσκεψης, ο Πασινιάν είχε δηλώσει: «με την μεσολάβηση του προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Σαρλ Μισέλ», τον οποίον η στήλη θα στηρίξει απερίφραστα, αν θέσει υποψηφιότητα για κλόουν της χρονιάς, «[τα βρήκαμε μεταξύ μας και εμείς θα] αναγνωρίσουμε το Αζερμπαϊτζάν στην πλήρη έκτασή του των 86,600 τετ. χιλιομέτρων». Αυτή όμως είναι η έκταση της χώρας μαζί με το Ναγκόρνο Καραμπάχ, κάτι που αδυνατίζει κατά τι τους ισχυρισμούς του Πασινιάν ότι φταίει η Ρωσία: βασικά η δήλωση αναιρεί τη συνολική πολιτική της Αρμενίας και παραδέχεται την πλήρη ήττα πριν καν αυτή επικυρωθεί επί του εδάφους, εγκαταλείποντας στην τύχη τους τους Αρμένιους που έμεναν εκεί. Δεν είναι λοιπόν περίεργο που πρόσφατα ο Πούτιν (όχι χωρίς κάποια δόση φλεγματικής χαιρεκακίας) έλεγε: «Ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν μου λέει, λοιπόν, ξέρεις ότι η Αρμενία παραδέχτηκε ότι το Καραμπάχ είναι δικό μας, ότι το ζήτημα θεωρείται λήξαν… Τι θα έπρεπε να πούμε; Δεν υπάρχει τίποτα να πούμε… Αν η Αρμενία αναγνώρισε το Ναγκόρνο Καραμπάχ ως τμήμα του Αζερμπαϊτζάν, τότε για τι ακριβώς μιλάμε; Το στάτους του Καραμπάχ αποφασίστηκε από την Αρμενία την ίδια.» Δυστυχώς είχε αναμφισβήτητα δίκιο.
Η μοίρα της Αρμενίας σφραγίστηκε από την άφρονα πολιτική της ίδιας της χώρας, που αγνόησε επιδεικτικά τις τοπικές πραγματικότητες, προκειμένου να «αλλάξει στρατόπεδο» και να αφήσει τους «ανατολικούς δεσποτισμούς», προκειμένου να γίνει όργανο των δυτικών «αξιών και ελευθεριών», ύστερα από μια κάπως ύποπτη «χρωματιστή» επανάσταση. Οι κινήσεις μάλιστα του Πασινιάν είχαν λιγότερη λογική ακόμα και από αυτές του Ζελένσκι: τουλάχιστον ο τελευταίος είχε κάποιες έμπρακτες διαβεβαιώσεις (δηλαδή άφθονα δολάρια και οπλικά συστήματα) ότι οι Αμερικάνοι θα τον υποστηρίξουν, διαβεβαιώσεις που έχουν ήδη κατατεθεί σε υπεράκτιους λογαριασμούς από την ουκρανική ολιγαρχία. Η Αρμενία είναι μια περίκλειστη χώρα, στην οποία η Αμερική δεν έχει εύκολη πρόσβαση, όπως η Ουκρανία. Ο Πασινιάν, έχοντας μέσα στα σύνορά του μια μεγάλη ρώσικη στρατιωτική βάση, πίστεψε τα παραμύθια των Αμερικάνων και τους υποσχέθηκε ότι θα διώξει τους Ρώσους, πέφτοντας έτσι σε έναν λάκκο που ο ίδιος έσκαψε, τραβώντας μαζί του και τον λαό του. Αν υπάρχει κάτι περίεργο σε όλα αυτά είναι το πώς εξακολουθεί να βρίσκεται στην εξουσία, αλλά ίσως αυτό εξηγείται από την διαρκή κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Σίγουρα όμως η οργή των Αρμενίων για αυτό που θα εκληφθεί ως εθνική τραγωδία, δεν θα έχει ως στόχο μόνο τους Ρώσους.
Στο μεταξύ οι ηγέτες των «αδερφών εθνών» αισθάνονται αρκετά ισχυροί μετά την νίκη τους ώστε να σνομπάρουν επιδεικτικά την συνάντηση για το θέμα του Καυκάσου στην πρόσφατη Ευρωπαϊκή Πολιτική Σύνοδο της Γρανάδας. Μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι τα αποτελέσματα της συνόδου που σηματοδοτεί μια περαιτέρω χαλάρωση, αντί για σύσφιξη των σχέσεων των χωρών της ένωσης δικαιώνει το σνομπάρισμα αυτό: η Ευρώπη όλο και πιο ασήμαντη γίνεται στο διεθνές πεδίο.
Οι πολεμοκάπηλοι νεοσυντηρητικοί που κυβερνούν την Ουάσινγκτον μετρούν την Αρμενία στις νίκες τους, αφού έχουν καταφέρει η Ρωσία να χάσει το μονοπώλιο της διαχείρισης των πρώην σοβιετικών κρατών του Καυκάσου. Ακόμα χειρότερα, λένε, η Αρμενία αποδεικνύει ότι η Ρωσία δεν μπορεί να εγγυηθεί την ασφάλειά τους. Δεν θα μπορούσαν να κάνουν μεγαλύτερο λάθος στις εκτιμήσεις τους. Οι υπόλοιπες χώρες βλέπουν ότι το να αφήνεις την ρώσικη αρκούδα (με την οποία συνορεύεις) για τον αμερικάνικο αετό σημαίνει ότι θα έχεις την τύχη ή της Αρμενίας ή της Ουκρανίας. Ως προς τη δεύτερη, όσο ο πόλεμος βαίνει προς το οδυνηρό, αλλά προβλέψιμο τέλος του, τόσο περισσότερο θα γίνεται φανερό το απίστευτο κόστος που έχει ήδη πληρώσει και θα συνεχίσει να πληρώνει ο ουκρανικός λαός. Και όμως, αυτοί που την έσπρωξαν στον χαμό, πολεμώντας την Ρωσία μέχρι τελευταίας ρανίδας ουκρανικού αίματος, ήδη αρχίζουν να αποσύρονται σταδιακά, χαλαρά κουρασμένοι και αυτοί οι καημένοι από την πολεμική προσπάθεια που τους έχει κοστίσει δισεκατομμύρια, χωρίς αυτοί οι άχρηστοι – συγνώμη, οι ηρωικοί Ουκρανοί να φέρουν τα υπεσχημένα αποτελέσματα. Όσο για την Αρμενία, αυτή έχει ήδη καταστραφεί, αλλά τουλάχιστον δεν χρειάστηκε για αυτό ούτε ένα δολάριο από τον αμερικάνικο προϋπολογισμό, τα κατάφεραν περίφημα από μόνοι τους.
Ποτέ από τον Ψυχρό Πόλεμο και μετά, τα βάσανα των εκάστοτε Αρμενίων, Ουκρανών και όποιων άλλων προηγήθηκαν ή έχουν σειρά μετά από αυτούς, δεν είναι ανάμεσα στις προτεραιότητες της αμερικάνικης εξωτερικής πολιτικής. Αλλά τα λίγα τελευταία χρόνια έχουμε φτάσει σε νέα επίπεδα, όπου η Αμερική δεν επιτίθεται απλώς σε όσες χώρες δεν συναινούν, αλλά δεν διστάζει να δολοφονήσει εν ψυχρώ χώρες που συμφωνούν μαζί της, χώρες συμμάχους, αν αυτό νομίζει ότι θα της αποκομίσει λίγα και προσωρινά οφέλη. Η παγίδευση της αμερικανικής υπερδύναμης σε μια κατάσταση παρακμής και απώλειας ζωτικού χώρου σημαίνει όλο και περισσότερο ότι αυτή, σαν το παγιδευμένο φίδι, θα δαγκώνει στα τυφλά οτιδήποτε βρίσκεται στην ακτίνα της, φίλο ή εχθρό.
Όσοι λογαριάζουμε τους εαυτούς μας στους φίλους της, καλό είναι να προσέχουμε: μπορεί το φίδι να είναι γέρικο, αλλά το δηλητήριό του είναι ακόμα θανατηφόρο.
