του Βασίλη Λιόση

Έχει χαθεί πλέον ο λογαριασμός για το πόσα άρθρα έχουν γραφτεί στον «Ριζοσπάστη» την τελευταία περίοδο τα οποία υποτίθεται ότι απαντάνε στην κριτική που γίνεται στην ηγεσία του ΚΚΕ σχετικά με το ζήτημα των μεταβατικών προγραμμάτων και αιτημάτων. Το τελευταίο κείμενο δημοσιεύθηκε στο φύλλο της 17^ης-18^ης Μαΐου.

Α. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ

Πρώτα από όλα ας ξεκινήσουμε με μερικά μεθοδολογικά προβλήματα αυτού του άρθρου. Υπάρχει μια κλασική παθογένεια με βάση την οποία «συγκροτούμε ένα ιδεολογικό-δογματικό σχήμα στο κεφάλι μας» και «έπειτα αναζητούμε εναγωνίως αποσπάσματα των κλασικών για να το δικαιώσει». Τα αποσπάσματα αυτά παρατίθενται κατόπιν της απαραίτητης κοπτοραπτικής ή παρουσιάζονται αποσπασμένα από την εποχή τους και τις ανάγκες που τα παρήγαγαν. Σε κάθε περίπτωση τα «μεταφράζουμε» κατά το δοκούν.

Δεύτερο μεθοδολογικό είναι ότι τα παρατιθέμενα αποσπάσματα απαντάνε σε απόψεις που ουδέποτε έχουνε διατυπωθεί.

Τρίτο μεθοδολογικό πρόβλημα είναι ότι ενώ αναφέρονται οι φορείς των «οπορτουνιστικών» απόψεων, για άλλη μια φορά δεν παρατίθενται οι πηγές (τουλάχιστον τώρα υπάρχει υπογραφή). Είναι πλέον απολύτως βέβαιο ότι κάποιοι φοβούνται τη σύγκριση.

Υπάρχει και ένα επιπλέον θέμα που δεν είναι μεθοδολογικό αλλά καθαρά ηθικό. Για πολλοστή φορά όσοι εκφράζουν άλλη άποψη από αυτήν της ηγεσίας του ΚΚΕ ή της ασκούν κριτική δεν είναι απλά οπορτουνιστές αλλά «ουρά του ΣΥΡΙΖΑ και υποστυλώματα της αστικής τάξης». Σε απλή λαϊκή γλώσσα αυτό λέγεται κουτοπονηριά.

Β. ΟΙ ΚΛΑΣΙΚΟΙ ΓΙΑ ΤΑ ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΑ ΑΙΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ

Ο κειμενογράφος του εν λόγω άρθρου ανακάλυψε μία περικοπή του Ένγκελς και την παραθέτει θριαμβευτικά ως απόδειξη της επαναστατικής του άποψης. Ο Ένγκελς με αυτή του την περικοπή δεν κάνει παρά το αυτονόητο. Αναφέρεται σε μεταρρυθμίσεις που είναι απόρροια της ανάγκης του συστήματος και όχι για μεταρρυθμίσεις που επιβάλλονται κάτω από τη λαϊκή πάλη. Αναδεικνύει τα όρια των αστικών μεταρρυθμίσεων. Υπογραμμίζει ότι οι αστικές μεταρρυθμίσεις δεν οδηγούν στον σοσιαλισμό και ότι δεν πρέπει να δημιουργούν αυταπάτες. Σε ποιον απαντάει, λοιπόν, ο αρθρογράφος όταν επικαλείται τη ρήση του Ένγκελς με βάση την οποία «κάθε κρατικοποίηση δεν αποτελεί κατάργηση αλλά απλώς αλλαγή της μορφής εκμετάλλευσης»; Ποιος υποστηρίζει στα αλήθεια ότι η κρατικοποίηση καταργεί την εκμετάλλευση και τον ίδιο τον καπιταλισμό; Ποια, λοιπόν, η «συντριπτική» ανακάλυψη του αρθρογράφου;

Μήπως, όμως, οι Μαρξ – Ένγκελς απέρριπταν τα άμεσα αιτήματα όποια μορφή κι αν είχαν αυτά; Κάνοντας κριτική στο Πρόγραμμα του Γερμανικού Εργατικού Κόμματος δεν απορρίπτουν γενικώς και αορίστως τα άμεσα αιτήματα, αλλά το σκεπτικό με το οποίο ενδύονταν. Για παράδειγμα στο αίτημα του Προγράμματος για κανονική ημέρα εργασίας, το αίτημα στηλιτεύεται ως μία γενική διακήρυξη δίχως να συγκεκριμενοποιείται. Με τον ίδιο τρόπο κριτικάρεται ως ελλιπής η θέση για περιορισμό της εργασίας των γυναικών και των παιδιών, αφού στην περίπτωση των πρώτων δεν αναφέρεται η ανάγκη να αποκλειστούν οι γυναίκες από εκείνους τους τομείς εργασίας που βλάπτεται η υγεία τους και στη δεύτερη περίπτωση δεν αναφέρεται το όριο ηλικίας. Ομοίως, στο αίτημα για κρατική επίβλεψη της εργασίας, οι κλασικοί συμπληρώνουν πως οι επιθεωρητές εργασίας πρέπει να προέρχονται από το ιατρικό σώμα[1].

Μα, θα απαντήσει κάποιος, πως τα παραπάνω δεν αναφέρονται σε μεταβατικά προγράμματα αλλά σε άμεσα αιτήματα πάλης. Ας δούμε, λοιπόν, για άλλη μια φορά τι έλεγε ο Λένιν και οι Μπολσεβίκοι επί του ζητήματος, δηλαδή για τα μεταβατικά (άρα μίνιμουμ) προγράμματα.

Στο πρόγραμμα των Μπολσεβίκων που δημοσιεύτηκε τον Ιούνιο του 1917 περιλαμβανόταν, ανάμεσα στα άλλα, το αίτημα για «Σύνταγμα της Λαοκρατικής Δημοκρατίας», το αίτημα οι δημόσιοι λειτουργοί να είναι αιρετοί, ανακλητοί και με τον μέσο εργατικό μισθό, το αίτημα για πλήρη ελευθερία των συγκεντρώσεων, του Τύπου, το αίτημα για χωρισμό της εκκλησίας από το κράτος, το αίτημα για εθνικοποίηση των τραπεζών, για επιβολή προοδευτικής φορολογίας στο κεφάλαιο κ.λπ.[2] (παρεμπιπτόντως η ηγεσία του ΚΚΕ αρνείται ακόμη και αυτό το άμεσο αίτημα για διαχωρισμό κράτους-εκκλησίας;).

Στα παραπάνω ο Λένιν πρόσθετε το εξής σκεπτικό:

«Πάρτε το πρόγραμμα-μίνιμουμ στον πολιτικό τομέα. Το πρόγραμμα αυτό έχει υπόψη του την αστική δημοκρατία. Προσθέτουμε ότι δεν περιοριζόμαστε στο πλαίσιό της, αλλά αγωνιζόμαστε για να περάσουμε αμέσως στη δημοκρατία των Σοβιέτ, δημοκρατία ανώτερου τύπου. Αυτό πρέπει να κάνουμε. Προς τη νέα δημοκρατία να βαδίζουμε με απεριόριστη τόλμη και αποφασιστικότητα και είμαι βέβαιος πως θα πάμε ακριβώς σε αυτήν ακριβώς έτσι. Μα σε καμία περίπτωση δεν επιτρέπεται να πετάμε το πρόγραμμα-μίνιμουμ, γιατί, πρώτο, δεν υπάρχει ακόμη δημοκρατία των σοβιέτ»[3].

Μάλιστα, αξίζει να αναφέρουμε πως στα πρόθυρα της επανάστασης, πρόταση για απόρριψη του προγράμματος-μίνιμουμ έκαναν οι Μπουχάριν και Σμιρνόφ. Ο Λένιν υπήρξε ιδιαίτερα αυστηρός σε τέτοιες προτάσεις:

«Για αυτό είναι ακριβώς γελοίο να πετάμε το πρόγραμμα-μίνιμουμ, που είναι απαραίτητο, όσο ζούμε ακόμη στο πλαίσιο του αστικού καθεστώτος, όσο δεν έχουμε καταστρέψει αυτό το πλαίσιο, όσο δεν έχουμε πραγματοποιήσει το βασικό για το πέρασμα στον σοσιαλισμό, όσο δεν έχουμε τσακίσει τον εχθρό (την αστική τάξη) […]»[4].

Υπάρχει, ακόμη, ένα γεγονός που έλαβε χώρα στη Γερμανία του μεσοπολέμου και σχετίζεται με το Ενωμένο Κομμουνιστικό Κόμμα Γερμανίας (ΕΚΚΓ). Το 1921 το ΕΚΚΓ απευθύνει στον γερμανικό λαό το «Ανοικτό Γράμμα» που καλεί τα δύο σοσιαλδημοκρατικά κόμματα της Γερμανίας και όλες τις συνδικαλιστικές οργανώσεις σε από κοινού πάλη: πάλη για τα ημερομίσθια και τις συντάξεις, για την άμεση δήμευση των κενών οικημάτων, για τον εργατικό έλεγχο της παραγωγής και διανομής των εργαζομένων, της διανομής των τροφίμων και των πρώτων υλών. Προβάλλονται αιτήματα αφοπλισμού και διάλυσης όλων των αντεπαναστατικών οργανώσεων κ.ά. Ενάντια στο «γράμμα» τάσσεται το Κομμουνιστικό Εργατικό Κόμμα της Γερμανίας που είναι μίγμα αριστερού και δεξιού οπορτουνισμού (κάτι θυμίζει αυτό), ενώ ο Λένιν τοποθετείται δημόσια και τάσσεται υπέρ του Ανοικτού Γράμματος, χωρίς καμία περιστροφή[5].

Ας θυμηθούμε, επιπλέον, ότι η οκτωβριανή επανάσταση, χωρίς επ’ ουδενί να παραβλέπουμε ότι έθεσε ως στόχο το πέρασμα της εξουσίας στα Σοβιέτ, διεξήχθη με αστικοδημοκρατικά αιτήματα: «ειρήνη, ψωμί και γη»[6].

Γ. ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ

Γιατί χρειάζεται ένα μεταβατικό πρόγραμμα; Μήπως αυτό λερώνει την ταξική καθαρότητα του επαναστατικού φορέα;

Η συνείδηση των εργαζόμενων μαζών δεν επαναστατικοποιείται επειδή μπορεί κάποιοι να το θέλουν φτιάχνοντας δογματικά σχήματα στο χαρτί. Δηλαδή, δεν μετατρέπεται σε επαναστατική με βολονταριστικό τρόπο. Υπάρχουν μηχανισμοί χειραγώγησης της συνείδησης, μηχανισμοί υποταγής της πράξης των μαζών στην κυρίαρχη αντίληψη και πρακτική και αυτό δεν μπορεί ναι ξεπεραστεί με επαναστατικές μεγαλοστομίες. Χρειάζεται η κατανόηση των μηχανισμών χειραγώγησης της συνείδησης, χρειάζεται το παράδειγμα της δράσης από τις πρωτοπορίες, χρειάζονται οι μέγιστες δυνατές συσπειρώσεις κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων. Η θεωρία σε διαλεκτική σύνδεση με την πράξη είναι αυτή που θα προετοιμάσει το άλμα στις συνειδήσεις. Και ειδικά σήμερα, σε μια περίοδο συντηρητικοποίησης της κοινωνίας και υποχώρησης του λαϊκού κινήματος, τα μεταβατικά αιτήματα και προγράμματα μπορούν να λειτουργήσουν ως εφαλτήρια σκέψης και δράσης, να οδηγήσουν σε μερικές κατακτήσεις, να δώσουν ελπίδα στον κόσμο, να αναδείξουν τα όρια του συστήματος και να κάνουν αντιληπτό ότι η τελική λύση δεν δίνεται μέσα από τις μερικές κατακτήσεις, είτε μιλάμε για αιτήματα της καθημερινότητας είτε για ευρύτερα ζητήματα όπως οι κρατικοποιήσεις.

Το επιχείρημα που καταθέτει ο αρθρογράφος με βάση το οποίο αστικές δυνάμεις υποστηρίζουν και επιβάλλουν κρατικοποιήσεις είναι απολύτως σαθρό. Και είναι σαθρό γιατί επιχειρεί να αποδείξει υποτίθεται τον ρεφορμιστικό χαρακτήρα των αιτημάτων που τίθενται από διάφορες συλλογικότητες. Η κυρίαρχη πολιτική σήμερα δεν είναι αυτή των κρατικοποιήσεων αλλά των ιδιωτικοποιήσεων και της πλήρους ασυδοσίας των μεγάλων κεφαλαίων. Όπου έχουν γίνει κρατικοποιήσεις είναι προϊόν μιας πρόσκαιρης ανάγκης του συστήματος και γίνονται με όρους ιδιωτικοοικονομικών κριτηρίων, επομένως ουδεμία σχέση έχουν με τα αιτήματα που σήμερα κατατίθενται από διάφορες συλλογικότητες στην ελληνική κοινωνία. Και δεν πρόκειται απλώς για ένα σαθρό επιχείρημα αλλά για ένα εκ του πονηρού επιχείρημα.

Δ. ΠΟΛΛΑ ΑΝΑΠΑΝΤΗΤΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ

Ένα κείμενο έχει σημασία όχι μόνο για το τι λέει αλλά και για το τι δεν λέει. Και στο συγκεκριμένο δεν λέγονται πολλά πράγματα. Και αυτό γίνεται απολύτως συνειδητά. Σε τι, λοιπόν, δεν απαντάει το κείμενο;

1. Αν οι κρατικοποιήσεις είναι απολύτως ίδιες με τις ιδιωτικοποιήσεις τότε ποιο το νόημα των αγώνων αποτροπής των ιδιωτικοποιήσεων;
   
   
2. Αν μεταβατικά αιτήματα και μεταβατικά προγράμματα στερούνται νοήματος, τότε γιατί δεν λέγεται καθαρά και χωρίς περιστροφές στον λαό πως η λύση είναι εδώ και τώρα η κοινωνική επανάσταση;
   
   
3. Αν τα μεταβατικά αιτήματα και τα μεταβατικά προγράμματα είναι μια συμπύκνωση του οπορτουνισμού, τότε δεν θα πρέπει να χαρακτηριστούν παλαιότερα συνέδρια του ΚΚΕ ως η κορωνίδα του οπορτουνισμού και να αποκηρυχθούν μετά βδελυγμίας; Και μάλιστα συνέδρια των οποίων οι Θέσεις είχαν εγκριθεί και από τη σημερινή ηγεσία;
   
   
4. Ας θέσουμε κι ένα πιο ειδικό ερώτημα. Κάποτε υπήρχε στο καταστατικό της Ομοσπονδίας Ιδιωτικών Εκπαιδευτικών το αίτημα για κατάργηση της ιδιωτικής εκπαίδευσης. Το αίτημα αφαιρέθηκε από την παράταξη του ΠΑΣΟΚ που είχε με το μέρος της τους συσχετισμούς. Η συνδικαλιστική παράταξη που στηριζόταν από το ΚΚΕ της οποίας τότε επικεφαλής ήταν ο υπογράφων αντιστάθηκε όσο μπορούσε για να μείνει το αίτημα. Κακώς έπραξε; Επρόκειτο για μία άνευ νοήματος μάχη; Και σήμερα κακώς το κίνημα αντιστέκεται σε κάθε μορφή ιδιωτικοποίησης της παιδείας;
   
   
5. Μήπως, όμως, είναι οπορτουνιστική και η πρόσφατη ανακοίνωση της ΔΑΣ-ΟΑΣΑ, δηλαδή της συνδικαλιστικής παράταξης του ΚΚΕ στον χώρο των συγκοινωνιών, η οποία ανάμεσα στα άλλα μιλάει για «Επιστροφή στην ΟΣΥ των γραμμών που έχουν δοθεί στην κοινοπραξία»;
   
   
6. Γιατί ο αρθρογράφος δεν μπαίνει στον κόπο να σχολιάσει και τις περικοπές του Λένιν σχετικά με το μίνιμουμ πρόγραμμα;

Η λογική της ηγεσίας του ΚΚΕ έχει οδηγήσει σε εξωφρενικές θέσεις όπως:

Τι δημόσιο-τι ιδιωτικό; (ας είναι λοιπόν, ιδιωτικοποιημένα παιδεία, υγεία, συγκοινωνίες, ρεύμα, νερό, τηλεπικοινωνίες).

Τι εντός-τι εκτός ΕΕ; (ο Προκόπης Παυλόπουλος έχει εξάρει αυτή τη θέση του ΚΚΕ).

Τι να πέσει η κυβέρνηση-τι να μείνει; (αυτό καταλήγει στο να μείνει).

Τι Ρωσία – τι ΝΑΤΟ; (άρα αν κερδίσει τον πόλεμο το ΝΑΤΟ δεν μας αφορά).

Τι ναι – τι όχι στο δημοψήφισμα του 2015; (γιατί τότε ο γραμματέας του κόμματος είπε πως ο ΣΥΡΙΖΑ πρόδωσε το ΟΧΙ του δημοψηφίσματος;).

Τι τακτική – τι στρατηγική; (όλα παραπέμπονται στον σοσιαλισμό).

Τι κόμμα – τι συνδικάτο; (την ίδια ώρα μπόλικη φιλολογία –κενή περιεχομένου–  για την ανάγκη κοινωνικών συμμαχιών).

Τι αστικοκοινοβουλευτική δημοκρατία – τι φασισμός; (καμία διδαχή από την τεράστια συσσωρευμένη εμπειρία).

Κλείνοντας, ας θέσουμε ένα ρητορικό ερώτημα. Ποιος στα αλήθεια πιστεύει ότι τα αστικά επιτελεία θορυβούνται από θέσεις όπως αυτές της ηγεσίας του ΚΚΕ που μεταθέτουν τη λαϊκή πάλη στο απώτερο κομμουνιστικό μέλλον αγνοώντας τη σημερινή πραγματικότητα; Ποιο αστικό κόμμα, ποιος αστός δημοσιογράφος, ποιος βιομήχανος, εφοπλιστής, μεγαλέμπορος, τραπεζίτης νιώθει να απειλείται η εξουσία του από μια τέτοια τοποθέτηση; Η απάντηση είναι κανείς. Η υιοθέτηση του δήθεν επαναστατικού σκεπτικού με βάση το οποίο «όλες οι λύσεις ανάγονται στον κομμουνισμό» εξυπηρετεί σε τελική ανάλυση το ίδιο το σύστημα και τον νεοφιλελευθερισμό που δεν είναι τίποτα άλλο παρά η παγκόσμια στρατηγική επιλογή του κεφαλαίου.

Εκτός των άλλων, στην περίπτωση αυτή, έχουμε να κάνουμε και με την κοινή λογική…

[1]. Μαρξ-Ένγκελς, Κριτική του Προγράμματος Γκότα και Ερφούρτης, σελ. 63-64, εκδ. Κοροντζή, 2004.

[2]. Βλέπε αναλυτικότερα Λένιν Β. Ι., Άπαντα, α) «Υλικά σχετικά με την αναθεώρηση του προγράμματος του κόμματος», τ. 32, σελ. 141-142, 152-155, β) «Αναπόφευκτη καταστροφή και υπέρμετρες υποσχέσεις», τ. 32, σελ. 105, γ) «Τα καθήκοντα της επανάστασης», τ.34, σελ. 232, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, 1985.

[3]. Λένιν Β. Ι., Άπαντα, «Σχετικά με την αναθεώρηση του προγράμματος του κόμματος», τ. 34, σελ. 375, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, 1985.

[4]. Λένιν Β. Ι., Άπαντα, «Σχετικά με την αναθεώρηση του προγράμματος του Κόμματος», σελ. 375, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, 1985.

[5]. Βλέπε αναλυτικότερα Λιόσης Βασίλης, Τα κοινωνικοπολιτικά μέτωπα στην Τρίτη Κομμουνιστική Διεθνή, σελ 44-47, εκδ. ΚΨΜ, 2014.

[6]. Βλέπε αναλυτικότερα Λιόσης Βασίλης, Τέσσερις Διαλέξεις για τη Ρώσικη Επανάσταση, σελ. 44-45, εκδ. ΚΨΜ, 2022.