του Διονύση Περδίκη
Εισαγωγή
Στο παρόν εισαγωγικό σημείωμα αναλύουμε και σχολιάζουμε την πρόσφατη εξέλιξη με την κινέζικη καινοτομία της DeepSeek στην «Τεχνητή Νοημοσύνη», στη βάση των δεδομένων που παρουσιάζει η ανάρτηση στην ιστοσελίδα Moon Of Alabama, την οποία μεταφράσαμε και αναδημοσιεύσαμε πρόσφατα, και σε σχέση με δύο πλευρές της σύγχρονης ιστορικής συγκυρίας που αναδεικνύονται από την καινοτομία της DeepSeek, (α) του μονοπωλιακού ανταγωνισμού στον σύγχρονο, ιμπεριαλιστικό καπιταλισμό και (β) της ταξικής φύσης της ΛΔ της Κίνας.
Εικόνα 1. Σχηματική αναπαράσταση του παραγωγικού προτύπου μιας εταιρείας όπως η OpenAI, από τη σκοπιά της μαρξιστικής πολιτικής οικονομίας. Με πράσινο χρώμα στα πλαίσια και στα βέλη περιγράφεται η αλυσίδα παραγωγής των μέσων παραγωγής της, ενώ εντός του μπλε πλαισίου και βέλους η εργασιακή δραστηριότητα και το εμπόρευμα που παράγει η ίδια η εταιρεία. Με κόκκινο χρώμα επισημαίνονται τα μέρη της αλυσίδας παραγωγής που μονοπωλούνται, είτε από την ίδια την εταιρεία, είτε από μονοπώλια της ιμπεριαλιστικής «Δύσης» γενικότερα. Ο όρος «οιονεί μέσα παραγωγής» (ή και «οιονεί εμπορεύματα» αν διατεθούν προς πώληση στην αγορά) αφορά ψηφιακά προϊόντα της εργασίας τα οποία λειτουργούν ως μέσα παραγωγής, αλλά χαρακτηρίζονται από σχεδόν μηδενική φθορά με τη χρήση και άπειρη ηθική απαξίωση στην περίπτωση που κυκλοφορούν ελεύθερα ως εμπορεύματα στην αγορά. Στην περίπτωση της εκπαίδευσης της «τεχνητής νοημοσύνης» εντός της OpenAI έχουμε μια ιδιαίτερη περίπτωση, καθώς από τη μια πρόκειται για ζωντανή, άμεση εργασία των ίδιων των μισθωτών εργαζομένων της OpenAI, από την άλλη, όμως, το προϊόν της εργασίας αυτής (η εκπαιδευμένη «τεχνητή νοημοσύνη») ποτέ δεν πωλείται το ίδιο στην αγορά ως εμπόρευμα, ενώ η παραγωγή του προηγείται εξ’ ολοκλήρου της παραγωγής του τελικού εμπορεύματος «υπηρεσία χρήσης τεχνητής νοημοσύνης», ως προϋπόθεση αυτής. Επομένως, ένα μέρος του συλλογικού εργάτη της OpenAI εκπαιδεύει την «τεχνητή νοημοσύνη» ως ένα ενδιάμεσο προϊόν, το οποίο λειτουργεί ως «μέσο παραγωγής» για το υπόλοιπο μέρος του συλλογικού εργάτη, ο οποίος παράγει το τελικό, εμπορεύσιμο προϊόν. Ο «οιονεί» εμπορευματικός χαρακτήρας της «τεχνητής νοημοσύνης» θέτει εμπόδια στον αντικειμενικό καθορισμό του απαραίτητου χρόνου εργασίας για την παραγωγή του τελικού εμπορεύματος. Π.χ. το ενδιάμεσο αυτό «οιονεί μέσο παραγωγής» μονοπωλείται από την OpenAI, ως «εμπορικό μυστικό», ενώ, αντίθετα, δημοσιοποιήθηκε ανοιχτά από την DeepSeek. Επομένως, από τη στιγμή που αφήνεται ελεύθερη η διάθεσή του από την DeepSeek, μειώνεται δραματικά το κόστος παραγωγής του τελικού εμπορεύματος «υπηρεσίες χρήσης Τεχνητής Νοημοσύνης», πέρα από κάθε άλλη μείωση του κοινωνικά απαραίτητου χρόνου παραγωγής της εκπαιδευμένης «τεχνητής νοημοσύνης» που οφείλεται στην καινοτομία της DeepSeek.
Μονοπωλιακός ανταγωνισμός
Η πρώτη πλευρά αφορά τον σύγχρονο καπιταλισμό, της ιμπεριαλιστικής διεθνοποίησης της παραγωγής, και, ιδιαίτερα, τον μονοπωλιακό ανταγωνισμό που τον χαρακτηρίζει. Ας ξεκινήσουμε με την ανάλυση των γεγονότων υπό το πρίσμα της μαρξιστικής πολιτικής οικονομίας με ορισμένες καινοτομίες που απαιτούνται για την κατανόηση των σύγχρονων παραγωγικών δυνάμεων όπως η «Τεχνητή Νοημοσύνη»:
- Το εμπόρευμα που παράγουν και διαθέτουν στην αγορά επιχειρήσεις όπως η αμερικάνικη OpenAI και, πλέον, η κινεζική DeepSeek θα μπορούσαμε να το ονομάσουμε ως «υπηρεσίες χρήσης Τεχνητής Νοημοσύνης» (βλ. για τα παρακάτω μια σχηματική αναπαράσταση στην Εικόνα 1).
- Για να παραχθεί το εμπόρευμα αυτό απαιτούνταν μέχρι πρόσφατα μια μεγάλη επένδυση σε πάγιο, σταθερό κεφάλαιο – μέσα παραγωγής (υπολογιστικά κέντρα μεγάλης ποσότητας δεδομένων με (υπερ)σύγχρονους επεξεργαστές – data centers) – και μια αρκετά μικρότερη επένδυση σε μεταβλητό κεφάλαιo για τη σχετικά λίγη, αν και ειδικευμένη, εργασιακή δύναμη που εκτελεί μια ιδιαίτερα σύνθετη, δημιουργική και επιτελική – ζωντανή, άμεση – εργασία, για τη συντήρηση αυτών των μέσων παραγωγής, τη χρήση της τεχνολογίας σε συγκεκριμένες εφαρμογές, τη διάθεσή της στους πελάτες κ.ο.κ.
- Εκτός από τα υπολογιστικά κέντρα δεδομένων, τόσο τα εκπαιδευμένα τεχνητά, νευρωνικά δίκτυα που κωδικοποιούνται σε αυτά, όσο και ο αλγόριθμος που «εκπαιδεύει» την «τεχνητή νοημοσύνη» των δικτύων αυτών, παράγονται εκ των προτέρων, ως προϋπόθεση για την παραγωγή και παροχή αυτής της υπηρεσίας, και δεν διατίθενται στην αγορά ως εμπόρευμα τα ίδια, αλλά παραμένουν αποκλειστική ιδιοκτησία της εκάστοτε εταιρείας που τα παράγει. Λειτουργούν δηλ. ως ψηφιακά, οιωνεί «μέσα παραγωγής». Λέμε «οιωνεί», διότι ως «μέσα παραγωγής» οδηγούν την έννοια αυτή στα όριά της, καθώς χαρακτηρίζονται από σχεδόν μηδενική φθορά (ούτε ο αλγόριθμος «φθίνει», ούτε τα νευρωνικά δίκτυα χρειάζονται επανεκπαίδευση κατ’ αναλογία με τη χρήση τους) και άπειρη ηθική απαξίωση, καθώς, εάν διαδοθούν ελεύθερα, μπορούν να χρησιμοποιηθούν ταυτόχρονα από άπειρο αριθμών ανταγωνιστικών χρηστών για την παραγωγή του ίδιου τελικού εμπορεύματος (περισσότερα γι’ αυτό παρακάτω, όπως και στην Εικόνα 1). Το ίδιο ισχύει και για τα ψηφιακά δεδομένα που χρησιμοποιούνται για την εκπαίδευση της «τεχνητής νοημοσύνης», τα οποία συλλέγονται μάλλον από άλλες εταιρείες, συνήθως από εργασία σε μεγάλο βαθμό ανειδίκευτη, και αποθηκεύονται στα υπολογιστικά κέντρα δεδομένων.
- Το επιχειρηματικό αυτό μοντέλο, επομένως, μοιάζει λίγο με την παροχή άλλων υπηρεσιών π.χ. ενοικίασης κεφαλαιουχικού εξοπλισμού, όπως αυτοκινήτων, τηρουμένων πάντα των αναλογιών. Π.χ. μια διαφορά είναι ότι ενώ τα ενοικιαζόμενα αυτοκίνητα – το κύριο μέσο παραγωγής και συστατικό μέρος του πάγιου, σταθερού κεφαλαίου σε αυτήν την περίπτωση – δεν πωλούνται, αλλά ενοικιάζονται, μπορούν ανά πάσα στιγμή να πωληθούν τελικά ως εμπορεύματα, δηλ. ως μεταχειρισμένα αυτοκίνητα, σε αντίθεση με την εκπαιδευμένη «τεχνητή νοημοσύνη», η οποία μπορεί να πωληθεί μόνο ως «εμπορικό μυστικό», «πατέντα», κ.ο.κ., δηλ. ως τίτλος «πνευματικής ιδιοκτησίας», ένα, κατά τη γνώμη του γράφοντος, πλασματικό, οιονεί, εμπόρευμα. Οιονεί, διότι η αξία χρήσης του είναι καθαρά κοινωνική, το «δικαίωμα (αποκλειστικής) χρήσης μιας τεχνολογίας», και πλασματικό, διότι στην τιμή του κεφαλαιοποιείται η δυνατότητα χρήσης του για ιδιοποίηση μελλοντικών υπερκερδών, με αποτέλεσμα αυτή να αποκλίνει δραματικά από το κόστος παραγωγής του. Επομένως, η αναλογία με την υπηρεσία ενοικίασης κεφαλαιουχικού εξοπλισμού αφορά κυρίως τα υπολογιστικά κέντρα, δηλ. το «υλικό» κομμάτι της επένδυσης αυτής σε πάγιο κεφάλαιο.
- Σε κάθε περίπτωση, η στρατηγική των αμερικάνικων τεχνολογικών μονοπωλίων, όπως της OpenAI, ήταν να καρπωθούν υπερκέρδη μεσο/μακρο-πρόθεσμα, μέσω της μονο/ολιγο-πωλιακής παροχής αυτού του είδους της υπηρεσίας «τεχνητής νοημοσύνης». Για να το καταφέρουν αυτό βασίζονταν σε δύο πραγματικά και σε ένα υποτιθέμενο (όπως αποδείχτηκε!) πλεονεκτήματα. Καταρχήν, το προβάδισμά τους στην κατασκευή τεράστιων υπολογιστικών κέντρων δεδομένων, ακριβώς διότι απαιτεί ένα τεράστιο αρχικό κεφάλαιο. Δεύτερον, το τεχνολογικό προβάδισμα στην παραγωγή των πιο σύγχρονων και αποδοτικών επεξεργαστών, που μπορούν να εκτελέσουν περισσότερους υπολογισμούς στη μονάδα του χρόνου. Το προβάδισμα αυτό διατηρείται μέσω της μονοπώλησης της τεχνολογίας σχεδιασμού τους (αμερικάνικη NVIDIA), της τεχνολογίας της λιθογραφίας (ολλανδική ASML), δηλ. της παρασκευής μηχανών που μπορούν να κατασκευάσουν τους επεξεργαστές αυτούς, και εν τέλει, αν και σε μικρότερο βαθμό, της καθεαυτό κατασκευής τους (ταϊβανέζικης TSMC). Το μονοπώλιο, δηλ., αφορούσε την τεχνολογία παραγωγής του κύριου μέσου παραγωγής του εμπορεύματος «υπηρεσία χρήσης Τεχνητής Νοημοσύνης». Το υποτιθέμενο πλεονέκτημα αφορούσε το προβάδισμα στους αλγόριθμους εκπαίδευσης της «τεχνητής νοημοσύνης»…
- Αυτό που κατάφερε η DeepSeek ήταν να εκπαιδεύσει τα δικά της νευρωνικά δίκτυα, εξίσου ικανά για «τεχνητή νοημοσύνη» με τα αμερικάνικα της OpenAI, χρησιμοποιώντας πολύ μικρότερη ποσότητα δεδομένων και λιγότερους υπολογισμούς, οι οποίοι μπορούν, επομένως, να γίνουν και με λιγότερο αποδοτικούς, παλαιότερης τεχνολογίας επεξεργαστές. Δηλαδή, παρήγαγε μία νέα αξία χρήσης (του τύπου «εκπαιδευμένη Τεχνητή Νοημοσύνη»), παρόμοια μεν με αυτή των αμερικάνικων μονοπωλίων (οπότε και μπορεί να υποκαταστήσει την αμερικάνικη τεχνολογία), διαφορετική ποιοτικά δε.
- Έτσι, μείωσε πάρα πολύ – κατά αρκετές τάξεις μεγέθους… – το κόστος παραγωγής του «μέσου παραγωγής» του ως άνω εμπορεύματος («υπηρεσία χρήσης Τεχνητής Νοημοσύνης»). Άρα, αν η καινοτομία αυτή αύξησε την παραγωγικότητα, το έκανε ως προς κάτι που δεν πωλείται ως εμπόρευμα, την υπολογιστική υποδομή για την «τεχνητή νοημοσύνη», και όχι για το ίδιο το τελικό εμπόρευμα, την υπηρεσία «τεχνητής νοημοσύνης». Δηλ. μείωσε τη ζωντανή, άμεση, εργασία που απαιτείται για την παραγωγή του «μέσου παραγωγής» και μόνο έμμεσα για την παραγωγή του τελικού εμπορεύματος. Σε κάθε περίπτωση η καινοτομία αυτή είχε τα παρακάτω αποτελέσματα.
- Καταρχήν, απαξίωσε («ηθικά») το πάγιο κεφάλαιο της OpenAI και των υπόλοιπων αμερικάνικων μονοπωλίων, το οποίο έχει ήδη επενδυθεί στην κατασκευή τεράστιων υπολογιστικών κέντρων δεδομένων, στον βαθμό που αυτά δεν είναι πλέον απαραίτητα, δηλ. η κοινωνική ανάγκη για τη συγκεκριμένη αξία χρήσης τους έχει μειωθεί σε σχέση με την ήδη δρομολογημένη προσφορά τους (όσων έχουν ήδη κατασκευαστεί…).
- Δεύτερον, κατέστρεψε τη μονοπωλιακή θέση τους στην αγορά του εμπορεύματος «υπηρεσία χρήσης Τεχνητής Νοημοσύνης», άρα και τη μεσο-/μακρο-πρόθεσμη προοπτική για υπερκέρδη…
- Τρίτον, και ως συνέπεια των δύο προηγούμενων, οδήγησε σε άμεση μείωση (ίσως και κατάρρευση;) του πλασματικού κεφαλαίου των σχετιζόμενων μονοπωλίων, συμπεριλαμβανομένης της NVIDIA, καθώς οι υπερσύγχρονοι, υπεραποδοτικοί επεξεργαστές της επίσης απαξιώθηκαν «ηθικά» σε κάποιον βαθμό, αφού αποδείχτηκε ότι δεν είναι και τόσο …υπεραπαραίτητοι!
- Με άλλα λόγια, επιβεβαιώθηκε ο «νόμος της αξίας», με τη μείωση της τιμής αγοράς του εμπορεύματος «υπηρεσία χρήσης Τεχνητής Νοημοσύνης» και την προσέγγιση της πραγματικής του τιμής παραγωγής (αυτής που ενσωματώνει και το μέσο/γενικό ποσοστό κέρδους) που καθορίζει ο νόμος αυτός. Πρόκειται για μια τιμή πολύ μικρότερη από την προηγούμενη, διότι μειώθηκε το κόστος του οιονεί «μέσου παραγωγής», αλλά και διότι εξαφανίσθηκε, ή έστω μειώθηκε δραματικά, το όποιο μονοπωλιακό υπερκέρδος ενσωμάτωνε η προηγούμενη τιμή αγοράς του εμπορεύματος «υπηρεσία χρήσης Τεχνητής Νοημοσύνης». Αυτόν ακριβώς τον «νόμο της αξίας» προσπαθούσαν να παραβιάσουν τα αμερικάνικα μονοπώλια με το μέχρι σήμερα επιχειρηματικό τους μοντέλο, το οποίο προϋπόθετε τη μονοπωλιακή τους θέση λόγω νομικής προστασίας και μυστικότητας της τεχνολογίας της «τεχνητής νοημοσύνης», αλλά και της αναγκαιότητας για μια τεράστια αρχική επένδυση σε πάγιο κεφάλαιο.
- Η τέτοια παραβίαση του «νόμου της αξίας» δεν θα ήταν δυνατή αν δεν κρατούνταν μυστική η τεχνολογία εκπαίδευσης της «τεχνητής νοημοσύνης» ως «εμπορικό μυστικό» της OpenAI, αν δηλ. δεν εμπόδιζε η OpenAI, τους ανταγωνιστές της να παράγουν την ίδια αξία χρήσης («υπηρεσία χρήσης Τεχνητής Νοημοσύνης»). Η παρεμπόδιση αυτή συνιστά παρεμπόδιση της ελεύθερης κυκλοφορίας του κεφαλαίου, αφού δεν μπορούσε αυτό να επενδυθεί ελεύθερα στην παραγωγή της εν λόγω αξίας χρήσης, χωρίς ειδική άδεια και συμφωνία με την OpenAI. Μια τέτοια άδεια/συμφωνία, όμως, συνιστά μια άμεση κοινωνική σχέση εξάρτησης μεταξύ της OpenAI και των δυνητικών ανταγωνιστών της.
Συμπέρασμα: η όλη αυτή ιστορία αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού του είδους του ανταγωνισμού, του μονοπωλιακού, που χαρακτηρίζει το σύγχρονο στάδιο του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής:
- Ο ανταγωνισμός αφορά περισσότερο την παραγωγή νέων – γενικά ιδιαίτερα σύνθετων – αξιών χρήσης, παρά την αύξηση της παραγωγικότητας στην παραγωγή (παρ)όμοιων αξιών χρήσης, δηλ. είναι κυρίαρχα διακλαδικός και όχι ενδοκλαδικός. Φυσικά, στην περίπτωση που η καινοτόμα αξία χρήσης χρησιμοποιείται ως μέσο παραγωγής (οιονεί ή πραγματικό), δύναται να ανεβάζει την αποδοτικότητα και κερδοφορία του κεφαλαίου που χρησιμοποιεί αυτό το μέσο παραγωγής, μειώνοντας το κόστος παραγωγής του, μέσω μείωσης του σταθερού του κεφαλαίου, κάτι που επίσης μειώνει και την οργανική σύνθεση του κεφαλαίου αυτού. Η περίπτωση που εξετάζουμε εδώ έχει – έμμεσα, λόγω του «οιονεί» εμπορευματικού χαρακτήρα της «τεχνητής νοημοσύνης» – τέτοιο χαρακτήρα.
- Αποσκοπεί στη μονοπωλιακή παραγωγή και εκμετάλλευση της νέας αξίας χρήσης για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα και στο συνεπαγόμενο μονοπωλιακό υπερκέρδος.
- Στην προσπάθεια αυτή αξιοποιούνται η πολιτικο-κοινωνικο-οικονομική ισχύς του κάθε εθνικού συνολικού κεφαλαίου, όπως αυτή αντιπροσωπεύεται από το αντίστοιχο κράτος με την κρατικομονοπωλιακή ρύθμιση στην οποία αυτό επιδίδεται, π.χ., στην περίπτωσή αυτή, οι κρατικές απαγορεύσεις στη NVIDIA για να μην πωλεί στην Κίνα τους πιο σύγχρονους επεξεργαστές της, η όλη νομοθεσία της «πνευματικής ιδιοκτησίας» και των «εμπορικών μυστικών», οι κρατικές επενδύσεις και επιδοτήσεις σε πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα και ιδιωτικές υποδομές για την απόχτηση τεχνολογικού πλεονεκτήματος κ.ο.κ. Πρόκειται για πρακτικές που όχι μόνο δεν καταργούν τον ανταγωνισμό, αλλά τον αναβαθμίζουν τόσο ποσοτικά, ως προς τη σφοδρότητά του, τα υλικά μέσα που αξιοποιούνται κ.ο.κ., όσο και ποιοτικά, φτάνοντας στο επίπεδο των εμπορικών (όσο γράφονταν αυτές οι γραμμές διαβάζουμε ότι θα συζητηθεί στο αμερικάνικο Κογκρέσο η απαγόρευση χρήσης της κινεζικής «τεχνητής νοημοσύνης» στις ΗΠΑ…) ή και των ένοπλων, ιμπεριαλιστικών πολέμων…
- Ο μονοπωλιακός ανταγωνισμός είναι συνέπεια της ολοένα και αυξανόμενης άμεσης κοινωνικοποίησης της παραγωγής, ως ιστορικό αποτέλεσμα του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Με τον προσδιορισμό «άμεση» αναφερόμαστε σε κοινωνικές, παραγωγικές σχέσεις, οι οποίες δεν διαμεσολαβούνται από τις εμπράγματες σχέσεις εμπορευματικής ανταλλαγής (π.χ. οι απαγορεύσεις της νομοθεσίας «πνευματικής ιδιοκτησίας», οι κρατικές επιδοτήσεις και επενδύσεις, η γενικότερη κρατικομονοπωλιακή ρύθμιση της (διεθνούς) αγοράς κ.ο.κ.).
- Μάλιστα, όσο περισσότερο η καπιταλιστική παραγωγή αυτοματοποιείται και παίρνει τον χαρακτήρα μιας φυσικής διαδικασίας από την οποία η άμεση, ζωντανή, εκτελεστική εργασία απουσιάζει όλο και περισσότερο, ή υποβαθμίζεται ο ρόλος της, και όσο περισσότερο η παραγωγή εξαρτάται από τη δημιουργική, επιτελική εργασία που τη σχεδιάζει και την οργανώνει συνειδητά και επιστημονικά, τόσο περισσότερο το κεφάλαιο αντιμετωπίζει αυτήν την αντιφατική κατάσταση:
- Από τη μια, αν δεν μονοπωλήσει την παραγωγή της εκάστοτε καινοτόμας αξίας χρήσης, τότε αυτή κινδυνεύει από άμεση ηθική απαξίωση, με αποτέλεσμα το κόστος της καινοτομίας να μην μπορεί να αξιοποιηθεί από το κεφάλαιο επιφέροντας τουλάχιστον το μέσο/γενικό ποσοστό κέρδους. Π.χ. στην περίπτωση της «τεχνητής νοημοσύνης», καμία ιδιωτική επιχείρηση δεν θα επένδυε στην κατασκευή των τεράστιων αυτών υπολογιστικών κέντρων δεδομένων που απαιτούνταν μέχρι πρόσφατα για την ανάπτυξή της. Πρόκειται για μια κατάσταση παρόμοια με αυτή των δημοσίων έργων για βασικές υποδομές του «κοινωνικού» κεφαλαίου, όπως οι δρόμοι, τα λιμάνια και αεροδρόμια, τα δίκτυα ύδρευσης, αποχέτευσης και ηλεκτρισμού κ.α. Απαιτούν μια τεράστια αρχική επένδυση σε πάγιο κεφάλαιο και μετά χρησιμοποιούνται για δεκαετίες από πλήθος χρηστών, ως κοινά αγαθά, με το κόστος της κάθε στοιχειώδους ατομικής χρήσης να είναι μηδαμινό. Γι’ αυτό και ο μόνος τρόπος εμπλοκής ιδιωτικών κεφαλαίων σε αυτά είναι να αναλάβουν ένα μέρος μόνο του κόστους κατασκευής τους (π.χ. μέσω ΣΔΙΤ) και στη συνέχεια να τους ανατεθεί η μονοπωλιακή τους εκμετάλλευση π.χ. μέσω διοδίων όταν αφορά δρόμους. Διαφορετικά, ανατίθεται στο κράτος η κατασκευή τους, με χρηματοδότηση από τη φορολογία, δηλ. ως μια διαδικασία κατανάλωσης και όχι παραγωγής υπεραξίας, άρα και μη παραγωγική με τη στενή καπιταλιστική έννοια.
- Από την άλλη, αν μονοπωληθεί η εκάστοτε νέα τεχνολογία, τότε δίνεται η δυνατότητα στα μονοπώλια να αντλούν μονοπωλιακά υπερκέρδη για ένα αόριστο χρονικό διάστημα, ενώ αυτά μετέρχονται κάθε δυνατού τρόπου για να εξαφανίσουν προληπτικά τον ανταγωνισμό, σε μια διαδικασία ιδιαίτερης σπατάλης κοινωνικών πόρων, θα λέγαμε εμφανούς, μη παραγωγικού (με τη γενική έννοια), παρασιτισμού…
- Ωστόσο, ο μονοπωλιακός ανταγωνισμός προκύπτει ως διαλεκτική άρνηση του ελεύθερου ανταγωνισμού, ως αντιφατικό ιστορικό προϊόν της ανάπτυξης του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Το χαρακτηρίζουμε ως «αντιφατικό», διότι στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής προσιδιάζει ο ελεύθερος ανταγωνισμός, καθώς το ιδιαίτερό χαρακτηριστικό του είναι η παραγωγή από ανεξάρτητους, ιδιώτες παραγωγούς, οι οποίοι δεν περιορίζονται από άμεσες κοινωνικές σχέσεις εκμετάλλευσης και καταπίεσης. Η σχέση του ελεύθερου και του μονοπωλιακού ανταγωνισμού παραμένει αντιφατική και σήμερα, καθώς ο δεύτερος αναπτύσσεται συνεχώς δίπλα στον πρώτο, παράλληλα με αυτόν, προκύπτει από αυτόν, αλλά και ξαναδιαλύεται μέσα σε αυτόν… Ένα παράδειγμα μιας τέτοιας διάλυσης του μονοπωλίου στον ελεύθερο ανταγωνισμό μας πρόσφερε η κινεζική DeepSeek… Το γεγονός ότι κανένα μονοπώλιο δεν είναι αιώνιο καθόλου δεν αναιρεί, φυσικά, τα ως άνω ιδιαίτερα ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά του μονοπωλιακού ανταγωνισμού.
Κινέζικος (ιμπεριαλιστικός) καπιταλισμός, ή μήπως κάτι άλλο;..
Η ιστορία αυτή, όμως, δεν τελειώνει με την κατάρρευση της μονοπωλιακής θέσης των αμερικάνικων μονοπωλίων της «τεχνητής νοημοσύνης». Αξίζει να ασχοληθούμε και με το γεγονός ότι η DeepSeek δημοσίευσε αναλυτικά τον ιδιαίτερο αλγόριθμο εκπαίδευσης της δικής της εκδοχής «τεχνητής νοημοσύνης» που συνιστά τον πυρήνα της καινοτομίας της. Με αυτόν τον τρόπο επιτρέπει την ελεύθερη διάδοση και χρήση του σε όλον τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων των αναπτυσσόμενων χωρών. Αυτό έχει ιδιαίτερη αξία σε συνδυασμό με το πολύ μικρότερο κόστος εκπαίδευσης που χαρακτηρίζει την τεχνολογία αυτή, αλλά και τη δυνατότητα που η DeepSeek προσφέρει για «ελαφρύτερες» ακόμη εκδοχές, πιο ευέλικτες και φτηνές, που μπορούν να «τρέξουν» ακόμη και σε έναν προσωπικό υπολογιστή.
Όπως είδαμε παραπάνω, αυτό έρχεται σε αντίθεση με την OpenAI και τα υπόλοιπα αμερικάνικα μονοπώλια, τα οποία κρατούν – κατ’ανάγκη, σύμφωνα με τις ως άνω επιταγές του μονοπωλιακού ανταγωνισμού στον οποίο επιδίδονται – τις δικές τους εκδοχές ως επτασφράγιστα «εμπορικά μυστικά», με αποτέλεσμα η «τεχνητή νοημοσύνη» να συνιστά ένα «μαύρο κουτί» για τους χρήστες της, συμπεριλαμβανομένων όσων επιθυμούν να αναπτύξουν περαιτέρω εφαρμογές στη βάση αυτής. Αυτό εμποδίζει τη διάδοση της καινοτομίας και της χρήσης της σε άλλους κλάδους της οικονομίας.
Γιατί άραγε το κάνει αυτό η DeepSeek; Γιατί δεν επέδειξε απλά το συγκριτικό πλεονέκτημα της καινοτομίας της (εφάμιλλη απόδοση σε ένα μικρό κλάσμα του συνολικού κόστους εκπαίδευσης), διατηρώντας την καινοτομία όμως «εμπορικό μυστικό», προκειμένου να εκμεταλλευτεί για ένα χρονικό διάστημα, μικρό ή μεγάλο, τη σχετική μονοπωλιακή της θέση στην αγορά του εμπορεύματος «υπηρεσίες χρήσης Τεχνητής Νοημοσύνης»; Έτσι, ίσως, θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί ακόμη περισσότερο το σε κάθε περίπτωση ήδη συντελεσμένο σπάσιμο της φούσκας της προηγούμενης μονοπωλιακής θέσης των αμερικάνικων μονοπωλίων, ή τη ζημία που επιφέρει στα μονοπώλια αυτά η σχετική ηθική απαξίωση της τεράστιας επένδυσής τους σε υπολογιστικά κέντρα δεδομένων. Ας λάβουμε υπόψη ότι ήδη η DeepSeek παρέχει υπηρεσίες εφάμιλλες με την OpenAI χρεώνοντας περίπου 3% της τιμής που χρέωνε η OpenAI.
Θα μπορούσε κανείς να υποθέσει ότι η DeepSeek, ως ιδιωτική εταιρεία, επιλέγει απλά ένα διαφορετικό επιχειρηματικό μοντέλο, το οποίο βασίζεται περισσότερο στα μακροπρόθεσμα οφέλη που μπορεί να επιφέρει η ευρεία διάδοση της τεχνολογίας της, παρά στα βραχυπρόθεσμα υπερκέρδη μιας μονοπωλιακής θέσης. Ή μπορεί η DeepSeek να εκτιμά πιο σωστά από τα αμερικάνικα μονοπώλια την πραγματική δυνατότητα να μονοπωληθεί αυτού του είδους η τεχνολογία. Ας δούμε, όμως, τι λέει ο ίδιος ο Liang Wenfeng, ο ιδρυτής της DeepSeek σε συνέντευξή του στην ιστοσελίδα της The China Academy, από την οποία μεταφράζουμε και παραθέτουμε ορισμένα σημεία:
« […] Η αρχή μας δεν είναι ούτε να πουλάμε με ζημία ούτε να επιδιώκουμε υπερβολικά κέρδη.
[…] Μειώσαμε τις τιμές επειδή, πρώτον, ενώ εξερευνούσαμε τις δομές μοντέλων επόμενης γενιάς, το κόστος μας μειώθηκε· δεύτερον, πιστεύουμε ότι τόσο οι υπηρεσίες ΤΝ όσο και οι υπηρεσίες API (Σ.τ.Μ., Application Programming Interface· Εφαρμογή Διεπαφής Προγραμματισμού) πρέπει να είναι προσιτές και προσβάσιμες σε όλους.
[…] ο στόχος μας είναι η AGI (Σ.τ.Μ., Τεχνητή Γενική Νοημοσύνη, Artificial General Intelligence), η οποία απαιτεί να εξερευνήσουμε νέες δομές μοντέλων για να επιτύχουμε ανώτερες δυνατότητες με περιορισμένους πόρους.
[…] πιστεύουμε ότι το πιο σημαντικό πράγμα αυτή τη στιγμή είναι η συμμετοχή στην παγκόσμια καινοτομία. Για χρόνια, οι κινεζικές εταιρείες έχουν συνηθίσει να αξιοποιούν τεχνολογικές καινοτομίες που αναπτύσσονται αλλού και να τις αξιοποιούν μέσω εφαρμογών. Αυτό όμως δεν είναι βιώσιμο. Αυτή τη φορά, στόχος μας δεν είναι τα γρήγορα κέρδη αλλά η προώθηση των τεχνολογικών συνόρων για την ανάπτυξη του οικοσυστήματος.
[…] Πιστεύουμε ότι με την οικονομική ανάπτυξη, η Κίνα πρέπει να μεταβεί σταδιακά από ωφελούμενη σε συνεισφέροντα (Σ.τ.Μ., στην καινοτομία), αντί να συνεχίσει να ιππεύει στα αχνάρια των άλλων.
[…] Η καινοτομία είναι αναμφίβολα δαπανηρή, και η τάση μας στο παρελθόν να υιοθετούμε τις υπάρχουσες τεχνολογίες ήταν συνδεδεμένη με το προηγούμενο στάδιο ανάπτυξης της Κίνας. Αλλά σήμερα, η οικονομική κλίμακα της Κίνας και τα κέρδη κολοσσών όπως η ByteDance και η Tencent είναι παγκοσμίως σημαντικά. Αυτό που μας λείπει δεν είναι το κεφάλαιο, αλλά η εμπιστοσύνη και η ικανότητα οργάνωσης ταλέντων υψηλού επιπέδου για αποτελεσματική καινοτομία.
[…] Για τρεις δεκαετίες, δώσαμε έμφαση στο κέρδος έναντι της καινοτομίας. Η καινοτομία δεν προκύπτει μόνο από την επιχειρηματικότητα (Σ.τ.Μ., business–driven)· απαιτεί περιέργεια και δημιουργική φιλοδοξία.
[…] Στην ανατρεπτική τεχνολογία, οι φραγμοί του κλειστού κώδικα είναι προσωρινοί. Ακόμα και το μοντέλο κλειστού κώδικα του OpenAI δεν μπορεί να εμποδίσει τους άλλους να το προφθάσουν.
Ως εκ τούτου, ο πραγματικός μας φραγμός βρίσκεται στην ανάπτυξη της ομάδας μας, που συσσωρεύει τεχνογνωσία, καλλιεργώντας μια κουλτούρα καινοτομίας. Η ανοικτή διάθεση και η δημοσίευση επιστημονικών άρθρων δεν οδηγούν σε σημαντικές απώλειες. Για τους τεχνολόγους, το να τους ακολουθούν συνιστά ανταμοιβή. Ο ανοιχτός κώδικας είναι θέμα πολιτισμού, όχι μόνο εμπορικό. Το να ανταποδίδεις (Σ.τ.Μ., στην κοινωνία) συνιστά τιμή και προσελκύει ταλέντα.
[…] Δεν θα μεταβούμε σε κλειστό κώδικα. Πιστεύουμε ότι η δημιουργία ενός ισχυρού τεχνολογικού οικοσυστήματος έχει μεγαλύτερη σημασία.
[…] Η πρόκλησή μας δεν ήταν ποτέ τα χρήματα· είναι το εμπάργκο στα τσιπ υψηλών προδιαγραφών.
[…] Οι περισσότερες επενδύσεις δεν οδηγούν απαραίτητα σε περισσότερη καινοτομία. Αν ίσχυε αυτό, οι μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας θα είχαν μονοπωλήσει όλη την καινοτομία.
[…] Πιστεύουμε ότι το παρόν στάδιο είναι μια περίοδος τεχνολογικής καινοτομίας, όχι έκρηξης εφαρμογών. Μακροπρόθεσμα, στοχεύουμε στη δημιουργία ενός οικοσυστήματος όπου η βιομηχανία θα χρησιμοποιεί άμεσα τις τεχνολογίες και τις εκροές μας.
[…] Ο μελλοντικός κόσμος θα είναι πιθανότατα ένας κόσμος εξειδικευμένου καταμερισμού εργασίας. Τα θεμελιώδη μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης απαιτούν συνεχή καινοτομία και οι μεγάλες εταιρείες έχουν τα όριά τους – μπορεί να μην είναι πάντα οι καταλληλότερες για αυτόν τον ρόλο.
[…] Επικεντρώνομαι στο αν κάτι ανυψώνει την κοινωνική αποτελεσματικότητα και αν μπορούμε να βρούμε τη δύναμή μας στην αλυσίδα αξίας της βιομηχανίας. Εφόσον ο τελικός στόχος ενισχύει την αποδοτικότητα, είναι έγκυρος.
[…] Η DeepSeek παραμένει εξ ολοκλήρου οργανωμένη από κάτω προς τα πάνω (Σ.τ.Μ., bottom-up). Επίσης, δεν αναθέτουμε εκ των προτέρων ρόλους· προκύπτει φυσικός καταμερισμός εργασίας. Όλοι φέρνουν μοναδικές εμπειρίες και ιδέες και δεν χρειάζεται να τους πιέσουμε. Όταν αντιμετωπίζουν προκλήσεις, τραβούν φυσικά τους άλλους για συζητήσεις. Ωστόσο, μόλις μια ιδέα δείξει προοπτικές, κατανέμουμε πόρους από πάνω προς τα κάτω.
[…] Δεν υπάρχουν περιορισμοί στην πρόσβαση σε υπολογιστικούς πόρους ή σε μέλη ομάδων. Αν κάποιος έχει μια ιδέα, μπορεί να αξιοποιήσει τις υπολογιστικές μας συστάδες για εκπαίδευση (Σ.τ.Μ., training clusters) ανά πάσα στιγμή χωρίς έγκριση. Επιπλέον, δεδομένου ότι δεν έχουμε άκαμπτες ιεραρχικές δομές ή φραγμούς μεταξύ των τμημάτων, οι άνθρωποι μπορούν να συνεργάζονται ελεύθερα εφόσον υπάρχει αμοιβαίο ενδιαφέρον.
[…] Τα πρότυπα πρόσληψής μας βασίζονταν πάντα στο πάθος και την περιέργεια. Πολλά από τα μέλη της ομάδας μας έχουν μοναδικό και ενδιαφέρον υπόβαθρο. Η δίψα τους για έρευνα ξεπερνά κατά πολύ τις χρηματικές ανησυχίες.
[…] Η αναδιάρθρωση του βιομηχανικού τοπίου της Κίνας θα βασίζεται όλο και περισσότερο στην καινοτομία βαθιάς τεχνολογίας. Καθώς οι ευκαιρίες γρήγορου κέρδους εξαφανίζονται, περισσότεροι θα αγκαλιάσουν την πραγματική καινοτομία.
[…] Μεγάλωσα τη δεκαετία του 1980 σε μια πόλη πέμπτου επιπέδου στην Guangdong. Ο πατέρας μου ήταν δάσκαλος δημοτικού σχολείου. Στη δεκαετία του 1990, υπήρχαν πολλές ευκαιρίες για να βγάλεις χρήματα στο Guangdong. Πολλοί γονείς έρχονταν στο σπίτι μας και υποστήριζαν ότι οι σπουδές ήταν άχρηστες. Αλλά κοιτάζοντας πίσω τώρα, οι προοπτικές έχουν αλλάξει. Το να βγάζεις χρήματα δεν είναι τόσο εύκολο όσο ήταν παλιά – ούτε το να οδηγείς ταξί είναι πια βιώσιμη επιλογή. Μέσα σε μία μόνο γενιά, τα πράγματα έχουν αλλάξει.
Η σκληροπυρηνική καινοτομία μόνο θα αυξάνεται στο μέλλον. Δεν είναι ευρέως κατανοητό αυτό τώρα, επειδή η κοινωνία στο σύνολό της πρέπει να μάθει από την πραγματικότητα. Όταν αυτή η κοινωνία αρχίσει να γιορτάζει την επιτυχία των καινοτόμων της βαθιάς τεχνολογίας, οι συλλογικές αντιλήψεις θα αλλάξουν. Απλώς χρειαζόμαστε περισσότερα παραδείγματα από τον πραγματικό κόσμο και χρόνο για να επιτρέψουμε σε αυτή τη διαδικασία να εξελιχθεί.»
Επισημαίνουμε σε τίτλους μερικά σημεία από τη συνέντευξη αυτή: (α) τον μειωμένο ρόλο του κινήτρου του (υπερ)κέρδους για την DeepSeek, (β) όπως και της χρηματικής αμοιβής για τους εργαζομένους της, (γ) την υπεροχή κινήτρων που έχουν σχέση με την ίδια την εργασία ως διαδικασία και (δ) με το προϊόν της, ως «κοινωνική αξία χρήσης», π.χ. (ε) την ανταπόδοση στην κοινωνία, (στ) τη διάχυση της καινοτομίας στη βιομηχανία, (ζ) τη συμβολή σε εθνικούς στόχους, όπως (η) η τεχνολογική και οικονομική ανάπτυξη, (θ) ενάντια τους περιορισμούς που θέτει ο εμπορικός πόλεμος των ΗΠΑ, ειδικά ως προς την έλλειψη των πιο αποδοτικών επεξεργαστών.
Θα μπορούσαν όλα αυτά, όμως, να αποτελούν απλή προπαγάνδα και εν τέλει το κέρδος να είναι στην πραγματικότητα το βαθύτερο κίνητρο των ιθυνόντων της DeepSeek (και όχι απλά ένα μέτρο οικονομικής αποτελεσματικότητας στη βάση του νόμου της αξίας), που απλά επιδιώκεται μέσω μιας διαφορετικής στρατηγικής από αυτήν της μονοπώλησης της τεχνολογίας της «Τεχνητής Νοημοσύνης», ειδικά εφόσον οι ίδιοι απέδειξαν ότι μια τέτοια μονοπώληση είναι μάλλον ασύμφορη… Για να δούμε εάν τα όσα ισχυρίζεται στη συνέντευξή του ο Liang Wenfeng είναι απλά ένας έντονα «ιδεολογικός» ή και προπαγανδιστικός λόγος, χωρίς να υποστηρίζεται από την πραγματικότητα, ας δούμε μερικά στοιχεία για τη συνολική πολιτική της Λ.Δ. της Κίνας όσον αφορά το λογισμικό ανοιχτού κώδικα:
1. Σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύθηκε το 2023 από την πρωτοβουλία Interoperable Europe (Σ.τ.Μ., Διαλειτουργική Ευρώπη) του προγράμματος Digital Europe (Σ.τ.Μ., Ψηφιακή Ευρώπη) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, από την περίληψη της οποίας μεταφράζουμε και παραθέτουμε:
«Η Κίνα παρουσιάζει σημαντικό βαθμό δέσμευσης με το λογισμικό ανοικτού κώδικα. Σε σύγκριση με τις ευρωπαϊκές πολιτικές, η κινεζική κυβέρνηση επικεντρώνεται κυρίως στην παροχή σημαντικής βιομηχανικής υποστήριξης για τη βιομηχανία ανοικτού κώδικα. Με μια ιστορία ενεργού συμμετοχής στον ανοικτό κώδικα που εκτείνεται πάνω από 25 χρόνια, η βιομηχανία ανοικτού κώδικα στην Κίνα μπορεί να θεωρηθεί ως μια πολύπλευρη συνεργασία μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα, συχνά με μια θολή γραμμή μεταξύ κυβερνητικών και ιδιωτικών συμφερόντων.
[…] η κινεζική κυβέρνηση έχει παράσχει ισχυρή υποστήριξη για επενδύσεις και πολιτικές ανάπτυξης, μέσω κανονισμών όπως το πενταετές σχέδιο του Υπουργείου Βιομηχανίας και Τεχνολογίας Πληροφορίας (Σ.τ.Μ., Ministry of Industry & Information Technology), με στόχο τη δημιουργία ενός ανθεκτικού και ισχυρού οικοσυστήματος ανοικτού κώδικα. Η δέσμευση αυτή καταδεικνύεται από τις ετήσιες εκθέσεις της Κινεζικής Ακαδημίας Τεχνολογίας Πληροφορίας και Επικοινωνιών (Σ.τ.Μ., China Academy of Information and Communications Technology), οι οποίες τεκμηριώνουν διεξοδικά την εξέλιξη των δυνατοτήτων της Κίνας στον τομέα του ανοικτού κώδικα. Με τα δικά της εγχώρια αναπτυγμένα αποθετήρια (Σ.τ.Μ., repositories), λειτουργικά συστήματα και οικοσυστήματα, η κινεζική κυβέρνηση έχει εξασφαλίσει μια θέση στις διεθνείς κοινότητες ανοικτού κώδικα. Η συμμετοχή αυτή ενισχύει άμεσα τη χρήση λογισμικού ανοικτού κώδικα στα δικά της διοικητικά συστήματα».
2. Σε αναφορά της δεξαμενής σκέψης MERICS υπό τον τίτλο «Η Κίνα στοιχηματίζει σε τεχνολογίας ανοιχτού κώδικα για να δώσει ώθηση στην εγχώρια καινοτομία» (Σ.τ.Μ., China bets on open-source technologies to boost domestic innovation), δίνονται περισσότερες λεπτομέρειες, συμπεριλαμβανομένων πολλών εμπειρικών στοιχείων. Παρακάτω μεταφράζουμε και παραθέτουμε μόνο τα βασικά σημεία:
«[…] Η Κίνα ενισχύει την ανάπτυξη ενός δυναμικού οικοσυστήματος ανοικτού κώδικα. Η συμμετοχή σε διεθνή έργα ανοικτού κώδικα εξασφαλίζει στις κινεζικές επιχειρήσεις και προγραμματιστές πρόσβαση σε ξένο λογισμικό και υλικό. Οι κινεζικές εταιρείες συνεισφέρουν πλέον ενεργά στη διεθνή κοινότητα ανοικτού κώδικα. Για την κινεζική κυβέρνηση, ο ανοικτός κώδικας αποτελεί εργαλείο βιομηχανικής πολιτικής που θα μπορούσε να συμβάλει στη μείωση της εξάρτησης από ξένες τεχνολογίες, εν μέσω των επεκτεινόμενων αμερικανικών ελέγχων των εξαγωγών που αποκόπτουν τις κινεζικές εταιρείες από τις αμερικανικές τεχνολογίες.
[…] Το κίνημα ανοιχτού κώδικα της Κίνας προέκυψε αρχικά από πειράματα τεχνολογικής πολιτικής με κρατική καθοδήγηση
Το ταξίδι της Κίνας στον ανοιχτό κώδικα ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 2000 ως μια ιστορία κυβερνητικής πολιτικής επί της Τεχνολογίας Πληροφορικής και Επικοινωνιών (Σ.τ.Μ., Information and Communications Technology, ICT), καθώς οι Κινέζοι ηγέτες επιθυμούσαν να μετριάσουν την εξάρτηση από το ιδιόκτητο λογισμικό των ΗΠΑ».
[…] Μια κοινότητα ανοικτού κώδικα αναδύθηκε σταδιακά στα μέσα της δεκαετίας του 2000, με την κυβέρνηση να ξεκινά διάφορες συμμαχίες λογισμικού ανοικτού κώδικα και τις εταιρείες και τους προγραμματιστές να έρχονται σε επαφή μέσω κοινοτήτων και ενώσεων.
[…] Το κίνημα ανοικτού κώδικα της Κίνας συνέχισε να αποκτά δυναμική με νέες τεχνολογίες και αυξανόμενη κυβερνητική υποστήριξη.
[….] Το οικοσύστημα τεχνολογίας ανοικτού κώδικα της Κίνας ανθίζει
Η Κίνα έχει καταστεί σημαντικός καταναλωτής και συνεισφέρων σε τεχνολογίες ανοικτού κώδικα.
[…] Συμβολή στο παγκόσμιο οικοσύστημα ανοικτού κώδικα
Τα τελευταία χρόνια, η συμμετοχή κορυφαίων κινεζικών εταιρειών τεχνολογίας σε διεθνείς κοινότητες ανοικτού κώδικα έχει αυξηθεί σημαντικά.
[…] Σχεδόν όλες οι μεγάλες τεχνολογικές εταιρείες έχουν θέσει σε ανοικτό κώδικα υπάρχουσες τεχνολογίες ή έχουν δημιουργήσει νέα έργα τα οποία μοιράζονται ανοιχτά. Οι εταιρείες επωφελούνται από την ανοικτή διάθεση της δικής τους τεχνολογίας, καθώς αυξάνει την αναγνωρισιμότητα της μάρκας, βοηθά στην προσέλκυση και διατήρηση ταλέντων και δίνει κίνητρα στους προγραμματιστές να χρησιμοποιούν τις πλατφόρμες τους.
[…] Δημιουργία εναλλακτικών λύσεων ανοικτού κώδικα για την υποστήριξη της εγχώριας ανάπτυξης ΤΝ
Αρκετοί τεχνολογικοί γίγαντες έχουν διαθέσει με ανοικτό κώδικα πλαίσια βαθιάς μάθησης.
[…] Επενδύοντας στο οικοσύστημα ανοικτού κώδικα της Κίνας
Εκτός από τους τεχνολογικούς γίγαντες, αναδύονται αρκετές κινεζικές νεοφυείς επιχειρήσεις που κατασκευάζουν, εμπορεύονται και διευκολύνουν έργα ανοικτού κώδικα.
[…] Το Πεκίνο βλέπει τις τεχνολογίες ανοικτού κώδικα ως στρατηγικό μοχλό για την ενίσχυση των δυνατοτήτων καινοτομίας
Ο ανοικτός κώδικας έχει μετακινηθεί στο πολιτικό προσκήνιο εν μέσω της σύγκρουσης ΗΠΑ-Κίνας στον τομέα της τεχνολογίας, καθώς η Κίνα παραμένει σε μεγάλο βαθμό εξαρτημένη από βασικό αμερικανικό λογισμικό – είτε πρόκειται για ιδιόκτητο, αδειοδοτημένο λογισμικό, όπως τα κρίσιμα σύνολα αρχιτεκτονικής τσιπ της Intel και το λειτουργικό σύστημα Android της Google, είτε για εργαλεία ανοικτού κώδικα που είναι ελεύθερα διαθέσιμα, όπως γλώσσες προγραμματισμού όπως η Python και πλαίσια βαθιάς μάθησης. Ο ανοικτός κώδικας είναι ζωτικής σημασίας για την εξασφάλιση της πρόσβασης σε μεγάλο μέρος αυτού του ξένου λογισμικού και για τον λόγο αυτό λαμβάνει κυβερνητική υποστήριξη.
Η αναζήτηση της τεχνολογικής αυτοδυναμίας
Η ανάπτυξη ενός εγχώριου οικοσυστήματος ανοικτού κώδικα εξυπηρετεί πολλαπλούς, αλληλένδετους στόχους. Μπορεί να βοηθήσει τις κινεζικές εταιρείες να αποκτήσουν ισχυρότερη διαπραγματευτική θέση σε σχέση με τους δυτικούς προμηθευτές λογισμικού και να μειώσουν τα τέλη αδειοδότησης τεχνολογίας. Επιπλέον, το Πεκίνο το βλέπει ως στρατηγικό μοχλό για την ενίσχυση της βιομηχανίας ΤΠΕ και των δυνατοτήτων καινοτομίας της Κίνας. Η φιλοδοξία της χώρας να καταστεί ηγέτης στις αναδυόμενες τεχνολογίες δημιουργεί περαιτέρω δυναμική. Τα εγχώρια προϊόντα ανοικτού κώδικα προσφέρουν μεγαλύτερη τεχνική ανεξαρτησία και δυνατότητα ελέγχου και, ως εκ τούτου, εξυπηρετούν τον στόχο του Πεκίνου να κατακτήσει τις δικές του «ασφαλείς και ελεγχόμενες» βασικές τεχνολογίες.
Η τεχνολογική αποσύνδεση ΗΠΑ-Κίνας έχει προσθέσει επείγοντα χαρακτήρα στην υιοθέτηση του ανοιχτού κώδικα από την κυβέρνηση.
[…] Η κυβέρνηση στρέφεται επίσης σε έργα ανοικτού κώδικα για να ενισχύσει την αυτάρκεια σε υλισμικό (Σ.τ.Μ., hardware), ιδίως σε ημιαγωγούς.
[…] Επιπλέον, οι τεχνολογίες ανοικτού κώδικα παίζουν ρόλο στη βιομηχανική ψηφιοποίηση, όπου οι πόροι διατίθενται ελεύθερα, ώστε οι εταιρείες να μπορούν να ενσωματώσουν ψηφιακές τεχνολογίες, όπως το διαδικτυακό νέφος (Σ.τ.Μ., cloud) και τα μεγάλα δεδομένα (Σ.τ.Μ., big data), για παράδειγμα μέσω βιομηχανικών εφαρμογών. Η κυβέρνηση θέλει να δημιουργήσει ένα «οικοσύστημα ανοικτού κώδικα για τον ψηφιακό μετασχηματισμό», όπου οι εταιρείες θα ανοίγουν τις βασικές τεχνολογίες τους για χρήση από τις παραδοσιακές βιομηχανίες.
[…] Υποστήριξη μέσω δημόσιων συμβάσεων, δημιουργίας κοινοτήτων και εκκόλαψης έργων
Το Πεκίνο πιέζει στρατηγικά για τη δημιουργία ενός ισχυρού κινεζικού οικοσυστήματος ανοικτού κώδικα, προστατευμένου από γεωπολιτικές ενέργειες.
[…] η κυβέρνηση στηρίζει επίσης διάφορες συμμαχίες και οργανισμούς ανοιχτού κώδικα, οι οποίες φέρνουν σε επαφή κυβερνητικές υπηρεσίες, βιομηχανίες, ερευνητικά ιδρύματα, ΜΚΟ και μεμονωμένους προγραμματιστές. Αυτές οι συμμαχίες έχουν ως στόχο να επιτελέσουν τις λειτουργίες των κυρίαρχων κοινοτήτων υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, όπως η τεχνική και επιχειρησιακή υποστήριξη, η διακυβέρνηση και η επώαση έργων.
Η συνεργασία ανοικτού κώδικα είναι ιδιαίτερα κεντρική στη στρατηγική ανάπτυξης της ΤΝ της Κίνας, η οποία δίνει έμφαση στην ανάπτυξη πλατφορμών όπου οι πόροι μοιράζονται ανοιχτά.»
3. Όσον αφορά τη νομική προστασία καινοτομίας με τη μορφή της «πνευματικής ιδιοκτησίας» μεταφράζουμε και παραθέτουμε από το Άρθρο Εργασίας Νο 1583 του Οικονομικού Τμήματος του ΟΑΣΑ (OECD Economics Department Working Papers No. 1583) υπό τον τίτλο «Ποιος κατοχυρώνει διπλώματα ευρεσιτεχνίας, πόση είναι η πραγματική εφεύρεση και πόσο σημαντική είναι; Ένα στιγμιότυπο των επιχειρήσεων και των εφευρέσεών τους με βάση την έρευνα της ΚΥΠΔ για τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας της Κίνας του 2016» («Who patents, how much is real invention and how relevant? A snapshot of firms and their inventions based on the 2016 SIPO China Patent Survey»· Σ.τ.Μ., State Intellectual Property Office (SIPO), Κρατική Υπηρεσία Πνευματικής Ιδιοκτησίας (ΚΥΠΔ)):
««[…] Η Κίνα είναι ήδη ο κορυφαίος παραγωγός διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας (Σ.τ.Μ., patenter) στον κόσμο, καθώς τα τελευταία χρόνια ξεπέρασε τις Ηνωμένες Πολιτείες σε αιτήσεις διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας και έφτασε την Ευρωπαϊκή Ένωση σε ό,τι αφορά τις δαπάνες Ε&Α σε σχέση με το ΑΕΠ.
[…] Παρά την ταχεία προσέγγιση της Κίνας με τους κορυφαίους καινοτόμους σε διάφορα μέτρα, υπάρχει μόνο μία κινεζική επιχείρηση, η Huawei, η οποία κατάφερε να μπει στο κλαμπ των 100 κορυφαίων παγκόσμιων καινοτόμων. Η Huawei είναι επίσης μεταξύ των κορυφαίων εταιρειών στις δαπάνες Ε&Α στον κόσμο· το 2016 δαπάνησε σχεδόν το 15% των εσόδων της για Ε&Α.
[…] Οι περισσότερες επιχειρήσεις στην έρευνα είναι μεσαίου έως μεγάλου μεγέθους (μεταξύ 50 και 999 εργαζομένων), εκτός από τον κλάδο των ορυχείων, των κατασκευών και των σύγχρονων υπηρεσιών, όπου οι περισσότερες είναι πολύ μεγάλες, απασχολώντας πάνω από 1000 άτομα […] Οι περισσότεροι πόροι, συμπεριλαμβανομένων των υλικών και των ανθρώπινων πόρων, συγκεντρώνονται σε πολύ μεγάλες επιχειρήσεις. Οι επιχειρήσεις αυτές επενδύουν περισσότερο στην καινοτομία· όχι μόνο σε απόλυτους όρους, αλλά και κατά μέσο όρο ανά πατέντα και παράγουν τα περισσότερα διπλώματα ευρεσιτεχνίας
[…] Αντίθετα, οι πολύ μικρές επιχειρήσεις φαίνεται να παράγουν τα περισσότερα διπλώματα ευρεσιτεχνίας ανά ερευνητή […] έχουν επίσης το υψηλότερο ποσοστό ερευνητών στο σύνολο των εργαζομένων μεταξύ όλων των μεγεθών επιχειρήσεων. Στις σύγχρονες μεταποιητικές βιομηχανίες, οι μικρές επιχειρήσεις είναι πιο σημαντικοί καινοτόμοι από τις μεγάλες. Οι ξένες και οι ιδιωτικές επιχειρήσεις είναι πιο δραστήριες στη μεταποίηση, οι πρώτες περισσότερο στους σύγχρονους, οι δεύτερες περισσότερο στους παραδοσιακούς μεταποιητικούς κλάδους, ενώ οι κρατικές επιχειρήσεις στους κλάδους των υπηρεσιών, ιδίως στους παραδοσιακούς. Αυτό δεν αποτελεί έκπληξη, καθώς οι κρατικές επιχειρήσεις κυριαρχούν σε πολλούς κλάδους υπηρεσιών όσον αφορά την παραγωγή και την απασχόληση.
[…] Οι κρατικές επιχειρήσεις κυριαρχούν στο τοπίο της καινοτομίας. Το 32% των 25 κορυφαίων παραγωγών διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας είναι αμιγώς κρατικές επιχειρήσεις, το 20% είναι επιχειρήσεις με ξένες επενδύσεις, το 4% αμιγώς ιδιωτικές και οι υπόλοιπες είναι εταιρίες περιορισμένης ευθύνης και άλλες επιχειρήσεις με απροσδιόριστη ιδιοκτησία.
[…] Η έρευνα της ΚΥΠΔ για τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας της Κίνας για το 2016 διακρίνει επτά μορφές εγγραφής επιχειρήσεων: με ξένες επενδύσεις, 100% κρατική ιδιοκτησία, 100% ιδιωτική, περιορισμένης ευθύνης, ενσωματωμένες, συνεταιριστικές μετοχές και άλλες. Καθώς τα μερίδια ιδιοκτησίας των εταιρειών περιορισμένης ευθύνης και των εταιρειών με νομική προσωπικότητα, οι οποίες αποτελούν μεγάλο μέρος του δείγματος, δεν προσδιορίζονται στην έρευνα, στο εξής θα συζητηθούν μόνο οι εταιρείες με ξένες επενδύσεις, οι αμιγώς κρατικές, οι αμιγώς ιδιωτικές και οι περιστασιακά συλλογικές εταιρείες. Μόνο το 1% περίπου των πολύ μικρών επιχειρήσεων είναι αμιγώς κρατικές, λιγότερο από το 5% λαμβάνει επενδύσεις από το εξωτερικό και το ένα τρίτο είναι αμιγώς ιδιωτικές. Στο άλλο άκρο, το 28% των πολύ µεγάλων επιχειρήσεων είναι κρατικές επιχειρήσεις και µόνο το 5% ιδιωτικές (17% µε ξένες επενδύσεις).
[…] Η υλική συνεισφορά των κρατικών επιχειρήσεων στη διαδικασία κατοχύρωσης διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας είναι επίσης μεγαλύτερη από εκείνη των ξένων ή των ιδιωτικών επιχειρήσεων. Ξοδεύουν περισσότερα σε Ε&Α από τους άλλους δύο τύπους επιχειρήσεων τόσο σε απόλυτους όρους όσο και ανά πραγματικό δίπλωμα ευρεσιτεχνίας […] Όσον αφορά την Ε&Α προς τις πωλήσεις, ωστόσο, οι ιδιωτικές επιχειρήσεις και οι συλλογικές επιχειρήσεις ξοδεύουν περισσότερα, γεγονός που μπορεί να σχετίζεται με τα σχετικά μικρότερα μεγέθη τους σε όρους πωλήσεων.
[…] Οι κρατικές επιχειρήσεις φαίνεται να είναι οι κύριοι δικαιούχοι της κρατικής στήριξης. Ένα πολύ μεγαλύτερο ποσοστό των κρατικών επιχειρήσεων δηλώνει ότι η κρατική στήριξη είναι η κύρια πηγή χρηματοδότησής τους από ό,τι οι ιδιωτικές ή οι ξένες επιχειρήσεις.
[…] Τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας προστατεύουν πραγματικές εφευρέσεις (είναι παρόμοια με τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας χρήσης (Σ.τ.Μ., utility) στις Ηνωμένες Πολιτείες), για παράδειγμα μια νέα τεχνική λύση που αφορά ένα προϊόν, μια διαδικασία ή μια βελτίωσή της. Χορηγούνται για 20 έτη. Τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας υποδείγματος χρήσης, αντίθετα, προστατεύουν νέες τεχνικές λύσεις που αφορούν το σχήμα, τη δομή ή τον συνδυασμό αυτών. Συχνά αποτελούν σταδιακή βελτίωση σε σχέση με μια υπάρχουσα τεχνολογία ή προϊόν. Τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας υποδείγματος χρήσης ισχύουν για 10 έτη. Ένα σχέδιο ή υπόδειγμα που μπορεί να κατοχυρωθεί με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας πρέπει να έχει εμφανή διαφορά από τα σχέδια ή τους συνδυασμούς τους της προηγούμενης τεχνικής. Σε αντίθεση με τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας εφευρέσεων και υποδειγμάτων χρήσης, ένα κατοχυρώσιμο με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας σχέδιο ή υπόδειγμα δεν χρειάζεται να περιλαμβάνει νέα τεχνολογία, αλλά είναι συνήθως μια καλλιτεχνική δημιουργία που διαθέτει μια διακοσμητική ή αισθητική εξωτερική εμφάνιση ενός αντικειμένου.
[…] Σε πολλές χώρες μόνο τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας εφευρέσεων μπορούν να κατοχυρωθούν με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, ούτε τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας μοντέλων χρήσης ούτε τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας εξωτερικών σχεδίων. […] το κινεζικό σύστημα διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας είναι πιο κοντά στο ιαπωνικό παρά στο αμερικανικό, υπό την έννοια ότι ο πρωταρχικός του σκοπός είναι να διευκολύνει τη διάχυση. Αυτό το σύστημα των «μικρών πατεντών» λέγεται ότι ενθαρρύνει τη σταδιακή καινοτομία και τη διάχυση της γνώσης, η οποία είναι ένας σημαντικός τρόπος για να καλύψουν το χαμένο έδαφος οι υστερήσαντες στην παγκόσμια αρένα της καινοτομίας.
[…] Τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας εφευρέσεων αποτελούν υψηλότερης ποιότητας καινοτομία, επομένως το μερίδιο και οι παράγοντες που περιβάλλουν την κατοχύρωση εφευρέσεων μπορεί να είναι κατατοπιστικά για την ποιότητα της κατοχύρωσης. Η έρευνα της ΚΥΠΔ για τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας της Κίνας για το 2016 καλύπτει 764.389 πραγματικά διπλώματα ευρεσιτεχνίας που κατέχουν 8426 επιχειρήσεις. Από τον συνολικό αριθμό των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, το 19% είναι διπλώματα ευρεσιτεχνίας εφευρέσεων, ενώ τα υπόλοιπα είναι κυρίως διπλώματα ευρεσιτεχνίας μοντέλου χρήσης (54%) και σε μικρότερο βαθμό διπλώματα ευρεσιτεχνίας εξωτερικού σχεδίου (26%).
[…] Η κατοχύρωση εφευρέσεων με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας φαίνεται να είναι μια επιχείρηση κυρίως για τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις. Οι μεγαλύτερες επιχειρήσεις παράγουν τα περισσότερα διπλώματα ευρεσιτεχνίας εφευρέσεων: οι επιχειρήσεις με πάνω από 1000 υπαλλήλους κατέχουν από κοινού το 59% όλων των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας εφευρέσεων (και το 48% όλων των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας).
[…] Οι κρατικές επιχειρήσεις είναι οι μεγαλύτεροι κάτοχοι διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας εφευρέσεων μεταξύ των κατηγοριών ιδιοκτησίας, με τη διάμεση κρατική επιχείρηση να κατέχει 15 και την ομάδα από κοινού το ένα τέταρτο όλων. Το μερίδιό τους σε όλα τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας εφευρέσεων είναι επίσης το υψηλότερο.
[…] Το ποσοστό χρήσης των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας αποτελεί σημαντικό δείκτη της σημασίας των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας. Ενώ γενικά η δραστηριότητα κατοχύρωσης διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας δεν αποσκοπεί απαραίτητα σε μελλοντική εφαρμογή, η κατοχύρωση διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας από τις επιχειρήσεις θεωρείται περισσότερο προσανατολισμένη στην εφαρμογή σε σύγκριση, για παράδειγμα, με τα πανεπιστήμια ή τα ερευνητικά ινστιτούτα. Ο βαθμός αξιοποίησης των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας μπορεί να επιτρέψει την εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με τις πιθανές επιδράσεις παραγωγικότητας που απορρέουν από την κατοχύρωση διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας. Στην εποχή της ψηφιοποίησης, οι κυβερνήσεις διαδραματίζουν ολοένα και σημαντικότερο ρόλο στον καθορισμό των πλαισίων για την αξιοποίηση και την εμπορική εκμετάλλευση της επιστημονικής έρευνας.
[…] Οι μεγάλες και μεσαίες επιχειρήσεις έχουν το υψηλότερο ποσοστό επιχειρήσεων με ποσοστό αξιοποίησης άνω του 90%, ενώ οι πολύ μικρές επιχειρήσεις το χαμηλότερο, ακολουθούμενες από τις μικρές επιχειρήσεις. Στο άλλο άκρο, αυτές οι δύο τελευταίες ομάδες μεγέθους έχουν το υψηλότερο ποσοστό με πολύ χαμηλό ποσοστό αξιοποίησης, κάτω του 10%. Όσον αφορά την αξιοποίηση των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, οι μεγάλες επιχειρήσεις φαίνεται να έχουν ακόμη υψηλότερα ποσοστά, ενώ οι μικρότερες επιχειρήσεις, ιδίως οι πολύ μικρές επιχειρήσεις ακόμη χαμηλότερα. Αυτό μπορεί να σχετίζεται με τους περιορισμούς των δυνατοτήτων των μικρότερων επιχειρήσεων να θέσουν σε παραγωγή νέες τεχνολογίες, οι οποίες συνήθως ενσωματώνονται στα διπλώματα ευρεσιτεχνίας εφευρέσεων. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι παραχωρούν συχνότερα άδειες εκμετάλλευσης των δικαιωμάτων ευρεσιτεχνίας τους σε σχέση με τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις.
[…] Η έρευνα της ΚΥΠΔ για τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας του 2015 έδειξε ότι οι μεγαλύτεροι παραγωγοί τείνουν να βασίζονται περισσότερο στην κρατική υποστήριξη για τις δραστηριότητες έρευνας και κατοχύρωσης διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας από ό,τι οι μικρότεροι, τόσο στους κλάδους της μεταποίησης όσο και των υπηρεσιών.
[…] Η δραστηριότητα κατοχύρωσης διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας ευδοκιμεί στην Κίνα, υποστηριζόμενη από ένα ευνοϊκό πολιτικό περιβάλλον και γενναιόδωρες επιδοτήσεις σε συνδυασμό με ένα σύστημα «μικρών διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας» με μεγαλύτερη έμφαση στη διάδοση παρά στην προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας. Αυτός ο συνδυασμός ευνοεί τη σταδιακή καινοτομία. Πράγματι, τα περισσότερα διπλώματα ευρεσιτεχνίας είναι διπλώματα ευρεσιτεχνίας μοντέλου χρήσης. Επίσης, ήταν ευνοϊκός για τη διάχυση της τεχνολογίας, ιδίως σε μικρότερες επιχειρήσεις. Η αγορά, ωστόσο, φαίνεται να έχει φθάσει σε ένα πιο ώριμο στάδιο, όπου η πλειοψηφία των εφευρετών απαιτεί ισχυρότερη προστασία των ΔΔΙ, η οποία θα τους ενθαρρύνει να επενδύσουν στην καινοτομία και να κατοχυρώσουν τις εφευρέσεις τους.»
Συνοψίζοντας τα παραπάνω σε τίτλους, φαίνεται ότι η καινοτομία της DeepSeek προέκυψε (α) ως αποτέλεσμα μιας εθνικής στρατηγικής, (β) η οποία στοχεύει στην – εθνικά ανεξάρτητη – τεχνολογική και οικονομική ανάπτυξη της Λ.Δ. της Κίνας, με (γ) έμφαση στην ταχεία διάχυση της καινοτομίας στη βιομηχανία για αύξηση της παραγωγικότητας (δ) εκπορεύεται από το κράτος, όπως και το μεγαλύτερο μέρος της σχετικής επένδυσης σε Ε&Α, υπό την καθοδήγηση και τον σχεδιασμό του ΚΚ Κίνας, (ε) πρωταγωνιστούν οι μεγαλύτερες, σχεδόν αποκλειστικά κρατικές, δημόσιες ή συνεταιριστικές, επιχειρήσεις, (στ) οι οποίες συγκεντρώνουν και το συντριπτικά μεγαλύτερο ποσοστό της πνευματικής ιδιοκτησίας. Φυσικά, πρόκειται για μια διαδικασία πολύπλοκη που διέπεται και από αντιφάσεις, τις οποίες μπορούμε να δούμε ως μορφές της βασικής αντίφασης μεταξύ του κεντρικού σχεδιασμού και τις ιδιωτικής πρωτοβουλίας των επιχειρήσεων, μικρότερων ή μεγαλύτερων, και με διαφορετικό καθεστώς ιδιοκτησίας, π.χ. η αντίφαση μεταξύ της μεγαλύτερης αποτελεσματικότητας μικρών επιχειρήσεων που εξειδικεύονται στην καινοτομία (όπως π.χ. η DeepSeek), έναντι της λειτουργίας των μεγαλύτερων επιχειρήσεων ως κύριων ιμάντων εφαρμογής του κεντρικού σχεδιασμού, ή μεταξύ της προσπάθειας για ταχεία διάχυση της καινοτομίας και της νομικής προστασίας από τον ανταγωνισμό μέσω αυστηρότερης νομοθεσίας «πνευματικής ιδιοκτησίας» ως κίνητρο για τις ιδιωτικές καινοτόμες επιχειρήσεις.
Συγκρίνοντας με την κατάσταση του μονοπωλιακού ανταγωνισμού που περιγράψαμε στην προηγούμενη παράγραφο, εντοπίζουμε κοινά αλλά και ποιοτικά διαφορετικά χαρακτηριστικά:
1. Η συγκέντρωση της καινοτομίας, της τεχνολογικής ανάπτυξης και, εν τέλει, της παραγωγής είτε σε κρατικούς φορείς και επιχειρήσεις, είτε σε μονοπώλια – μεγαθήρια, αποδεικνύει την ανάπτυξη του άμεσα κοινωνικού χαρακτήρα της παραγωγής, τόσο στις ΗΠΑ, ηγεμονική δύναμη του καπιταλιστικού ιμπεριαλισμού, όσο και στη Λ.Δ. της Κίνας.
2. Ωστόσο, φαίνεται η ανάπτυξη να παίρνει αρκετά διαφορετικούς δρόμους στις δύο αυτές χώρες.
Στις ΗΠΑ, η ιδιοκτησία επί των κοινωνικών πόρων της «πνευματικής ιδιοκτησίας» είναι κυρίαρχα ιδιωτική-μετοχική, οι στρατηγικές αποφάσεις για την ανάπτυξη λαμβάνονται με γραφειοκρατικό, ιεραρχικό τρόπο από τους εκπροσώπους των μετόχων-ιδιοκτητών των μονοπωλίων, κυριαρχεί το κίνητρο του κέρδους, και μάλιστα επιδιώκεται το πάση θυσία μονοπωλιακό υπερκέρδος εις βάρος της διάχυσης της καινοτομίας προς αύξηση της παραγωγικότητας (προτιμούν τη μεταφορά της μεταποίησης στο εξωτερικό – π.χ. στο Μεξικό – προς υπερεκμετάλλευση της εκεί εργασίας…), ενώ το κράτος περιορίζεται σε ρόλο ρυθμιστή (της κρατικομονοπωλιακής ρύθμισης) και επιπλέον χρηματοδότησης. Τα μονοπώλια στις ΗΠΑ προσπαθούν να παραβούν/διαστρεβλώσουν τον «νόμο της αξίας», αξιοποιώντας την κοινωνικο-πολιτική τους ισχύ (βλ. πλέον και τον άμεσο πολιτικό ρόλο μεγιστάνων τύπου Μασκ, Γκέιτς κ.α.) για να καρπωθούν μονοπωλιακά υπερκέρδη, αυξάνοντας το – σε μεγάλο βαθμό πλασματικό – κεφάλαιό τους.
Αντίθετα, στη Λ.Δ. της Κίνας, το κράτος, υπό την ηγεσία του ΚΚ Κίνας, είναι ο κύριος ιδιοκτήτης (είτε άμεσα είτε έμμεσα) της «πνευματικής ιδιοκτησίας», όχι μόνο χρηματοδοτεί, αλλά και χαράζει την εθνική στρατηγική της ανάπτυξης, η οποία δίνει έμφαση στην ταχεία διάχυση της καινοτομίας με σκοπό την αύξηση της παραγωγικότητας στους «παραδοσιακούς» τομείς της βιομηχανίας, τόσο των υπηρεσιών, όσο και της μεταποίησης, καθώς η ίδια η Κίνα είναι το «εργοστάσιο του κόσμου». Στη Λ.Δ. της Κίνας κυριαρχεί με αυτήν την έννοια, τόσο η κοινωνική ιδιοκτησία, όσο και ο κεντρικός σχεδιασμός, στο πιο υψηλό, στρατηγικό επίπεδο, ενώ ο «νόμος της αξίας» αξιοποιείται σε ένα χαμηλότερο επίπεδο ως (α) μέτρο οικονομικής αποτελεσματικότητας επιδιώκοντας ένα «μετριοπαθές κέρδος», χαμηλότερο συνήθως για τις κρατικές επιχειρήσεις, (β) ως οικονομικό κίνητρο τον ατομικών δρώντων, (γ) ως εργαλείο αποδοτικότερου καταμερισμού των κοινωνικών και φυσικών πόρων μέσω της αγοράς, με δεδομένο ότι ο κοινωνικός χαρακτήρας της παραγωγής παραμένει σχετικά ανώριμος και υπάρχουν ιστορικά όρια για το σε ποιον βαθμό μπορεί να ρυθμιστεί με συνειδητό τρόπο.
3. Μάλιστα, όταν συγκρίνει κανείς τα δεδομένα μεταξύ των ΗΠΑ και της Λ.Δ. της Κίνας διαπιστώνει επίσης ότι βρίσκονται σε διαφορετικό στάδιο της ανάπτυξης αυτής. Μόνο μια κινεζική εταιρεία, η υπό συνεταιριστική ιδιοκτησία Huawei (βλ. Εικόνα 2 από το Eva Dou, House of Huawei – The secret history of China’s most powerful company, Penguin Random House, New York, 2025), είναι εντός των 100 μεγαλύτερων παγκόσμιων καινοτόμων, τα διπλώματα που κατοχυρώνονται εκτός Κίνας παραμένουν πολύ λιγότερα, ενώ τα ποσοστά (α) των κατοχυρωμένων διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας έναντι των αιτήσεων, (β) των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας νέων εφευρέσεων έναντι όλων των άλλων τύπων, όσο και αυτά των (γ) διπλωμάτων που εν τέλει τυγχάνουν εφαρμογής, υστερούν ακόμη έναντι αυτών χωρών όπως οι ΗΠΑ, η Γερμανία, η Ιαπωνία και η Νότιος Κορέα (βλ., σχ. Nirupamala, K. (2019). Intellectual Property: Is China the Global Leader in Innovation? Global Research and Analysis Team. SPEEDA).
Εικόνα 2. Συνεταιριστική ιδιοκτησία και κοινωνικός έλεγχος της Huawei (Eva Dou, House of Huawei – The secret history of China’s most powerful company, Penguin Random House, New York, 2025).
Άραγε, με βάση τα παραπάνω στοιχεία, τις ποιοτικές διαφορές μεταξύ ΗΠΑ και Λ.Δ. Κίνας για το πως οργανώνεται η καινοτομία, η τεχνολογική ανάπτυξη, εν τέλει οι παραγωγικές σχέσεις, αλλά και τις «ποσοτικές» που αφορούν το πραγματικό στάδιο ανάπτυξης της κάθε χώρας, θα περιέγραφε ένας καλοπροαίρετος αναγνώστης την περί της καινοτομίας της DeepSeek είδηση ως «όξυνση του ανταγωνισμού ΗΠΑ-Κίνα» ή ως «αντιπαράθεση ΗΠΑ-Κίνας για την παγκόσμια πρωτοκαθεδρία», πόσο μάλλον για την «πρωτοκαθεδρία στο διεθνές ιμπεριαλιστικό σύστημα»; Άραγε, το κύριο συμπέρασμα που βγαίνει από αυτήν την ιστορία είναι το παρακάτω;:
«[…] Ο ανταγωνισμός του κινεζικού «DeepSeek» και του αμερικανικού ChatGPT της OpenAI είναι ένα εμβληματικό παράδειγμα της ανάπτυξης της τεχνολογίας με γνώμονα το κέρδος και της όξυνσης των αντιθέσεων ανάμεσα στα ιμπεριαλιστικά κέντρα στο πλαίσιο του καπιταλισμού.»
Οι επόμενοι μήνες θα είναι κρίσιμοι για την εξέλιξη του τεχνολογικού πολέμου ΗΠΑ – Κίνας, που αποτελεί μια σημαντική πλευρά του ανταγωνισμού για την πρωτοκαθεδρία στη διεθνή καπιταλιστική οικονομία. […]»
Αυτή είναι δυστυχώς η αντίληψη του ΚΚΕ, όπως φαίνεται από σχετικό δημοσίευμα του Δ.Μ. στον Ριζοσπάστη του Σαββατοκύριακου 1-2/2, κάτω από τον υπότιτλο «Ανταγωνισμοί και σχέδια που μυρίζουν μπαρούτι» (εμείς το διαβάσαμε αρχικά στον …αναμεταδότη Ημεροδρόμο)… Η αντίληψη δεν είναι πολύ καλύτερη και στην υπόλοιπη ριζοσπαστική και κομμουνιστική Αριστερά στην Ελλάδα και στην ιμπεριαλιστική «Δύση» (ή «Βορρά»)…
Ας επαναλάβουμε ποια είναι η πραγματικότητα: το πρόγραμμα τεχνολογικής ανάπτυξης που εκπόνησε το ΚΚ Κίνας, φέρνει εις πέρας σύσσωμος ο παραγωγικός οργανισμός της Λ.Δ. της Κίνας, μιας χώρας που ήταν αποικία κι εξακολουθεί να είναι αναπτυσσόμενη (το κατά κεφαλήν εισόδημά της είναι περίπου στον παγκόσμιο μέσο όρο), με πρωταγωνιστικό τον ρόλο του κράτους, κυρίαρχα υπό κρατική ιδιοκτησία, κατάφερε ένα πλήγμα στα μεγαλύτερα, ιμπεριαλιστικά μονοπώλια του κόσμου σε μια τεχνολογία αιχμής, σπάζοντας τη μονοπωλιακή, πλασματική φούσκα, και διαθέτοντας την τεχνολογία αυτή ανοιχτά σε όλο τον (αναπτυσσόμενο) κόσμο.
Γιατί δεν μπορεί η ελληνική Αριστερά να χαρεί με αυτό; Γιατί μας κάνει να αναρωτιόμαστε εάν στεναχωρήθηκε πιο πολύ ο Σαμ Άλτμαν της OpenAI ή ο Ριζοσπάστης για την εξέλιξη αυτή;
- Μήπως επειδή δεν έγινε «με δημοκρατικό, εργατικό – κοινωνικό έλεγχο των μέσων παραγωγής»; Είναι σε θέση η ελληνική Αριστερά να πείσει ότι όταν η ίδια προτείνει ως βασικό μέτρο της όποιας ριζοσπαστικής ή επαναστατικής εξουσίας ή κυβέρνησης την εθνικοποίηση/κρατικοποίηση «με εργατικό έλεγχο» των βασικών/στρατηγικών/συγκεντρωμένων μέσων παραγωγής, εννοεί κάτι ριζικά διαφορετικό από αυτό που κάνει η Λ.Δ. της Κίνας σήμερα; Ήταν ποτέ σε θέση να εφαρμόσει τις ιδέες της, και μάλιστα σε μια χώρα με το μέγεθος της Κίνας και την ιστορία εξαρτημένης υποανάπτυξης που την καθόριζε μέχρι και λίγες δεκαετίες πριν; Με ποια εμπειρία, αξιοπιστία και …προσόντα η ελληνική Αριστερά αποδίδει ταμπέλες («καπιταλισμός», «ιμπεριαλισμός», «σοσιαλισμός») και μετά κρίνει αφ’ υψηλού με βάση αυτές;
- Μήπως λόγω του «εμπορικού» πολέμου; Μα αυτός ο πόλεμος είναι μονόπλευρος. Δεν είναι η Κίνα που εξαπολύει παράνομες, οικονομικές κυρώσεις και εμπορικά και τεχνολογικά εμπάργκο, αλλά οι ΗΠΑ! Αντί να χαρούμε για το σπάσιμο του ιμπεριαλιστικού εμπάργκο, πρέπει να …ανησυχήσουμε;.. Μήπως είναι καλύτερα, νιώθουμε πιο ασφαλείς, όταν ο ιμπεριαλισμός είναι …ανίκητος;..
Τροφή για σκέψη… Σταματάμε εδώ…
